Năm 1749, nhà soạn kịch Tin Lành trẻ tuổi Gotthold Lessing dựng vở kịch
một hồi, Die Juden (Người Do Thái), gần như là vở kịch đầu tiên trong văn
học châu Âu mô tả một người Do Thái như là người có học thức, lý trí. Đó
là một cử chỉ khoan dung, được đáp lại một cách nồng nhiệt bởi người cùng
thời với Lessing, một người Do Thái ở Dessau tên là Moses Mendelssohn
(1729-1786). Hai người gặp nhau và trở thành bạn bè, và nhà soạn kịch tài
giỏi giới thiệu người bạn Do Thái này với xã hội văn chương. Mendelssohn
bị cong vẹo cột sống, chứng bệnh khiến ông rụt rè, nhẫn nhịn, khiêm tốn.
Nhưng ông có năng lượng đáng nể. Ông đã được giáo sĩ địa phương dạy
dỗ, được đào tạo làm người giữ sổ sách kế toán và làm lái buôn cả cuộc
đời. Nhưng sức đọc của ông rất ấn tượng và kiến thức thế tục của ông rất đa
dạng. Với sự giúp đỡ của Lessing, ông bắt đầu xuất bản các bài viết triết
học của mình. Frederick Đại đế ban cho ông “quyền cư trú” ở Berlin. Khả
năng xã giao của ông rất được ngưỡng mộ, và ông trở thành một nhân vật
trong các phòng khách.
Ông kém gaon 10 tuổi, kém Besht gần 30 tuổi,
nhưng dường như cách họ hàng thế kỷ. Học giả Talmud sôi sục, nhà thần bí
học, nhà duy lý tao nhã - toàn bộ những gì được viết về cộng đồng Do Thái
hiên đại sau này là xoay quanh ba nhân vật điển hình này!
Ban đầu, Mendelssohn không tuyên bố về một nhóm Do Thái cụ thể nào
trong phong trào khai sáng; ông đơn giản chỉ muốn vui với nó. Nhưng ông
buộc phải công khai đức tin Do Thái của mình do sự thiếu hiểu biết và miệt
thị Do Thái giáo ở khắp nơi trong thế giới dân ngoại. Thế giới dân ngoại
truyền thống nói: hãy đàn áp người Do Thái hoặc trục xuất họ. Thế giới dân
ngoại khai sáng nói: làm thế nào chúng ta có thể hỗ trợ một cách tốt nhất
những người Do Thái tội nghiệp này để họ không là người Do Thái nữa?
Mendelssohn đáp lại: chúng ta hãy chia sẻ một nền văn hóa chung, nhưng
hãy cho phép người Do Thái chúng tôi được là người Do Thái. Năm 1767,
ông xuất bản cuốn Phaedon, một nghiên cứu về tính bất tử của linh hồn dựa
trên tác phẩm đối thoại của Plato. Vào thời điểm khi mà người Đức có học
vẫn thường viết bằng tiếng Latin hay tiếng Pháp, còn người Do Thái viết
bằng tiếng Hebrew hay tiếng Yiddish, thì Mendelssohn theo bước Lessing
