phủ Thổ phần lớn các hiệp ước về nợ. Mỗi nước cũng cố thành lập một
ngân hàng riêng của mình và ra sức tranh giành ảnh hưởng.
Các công ty đường sắt các nước tăng cường bỏ vốn kinh doanh ở Thổ.
Năm 1878 và 1888, tư bản Anh được quyền xây dựng đường sắt ở vùng
Idơmia. Năm 1888, tư bản Đức bắt đầu xây dựng đoạn đầu tiên (từ Idơmia
đến Anbara) của con đường khổng lồ đi qua Batđa đến vịnh Ba Tư. Hoạt
động của Đức trên con đường này đe dọa đến thị trường Ấn Độ làm cho
mâu thuẫn Anh-Đức càng thêm gay gắt. Việc kinh doanh đường sắt không
chỉ đem lại cho bọn đế quốc những lợi ích kinh tế mà còn gây ảnh hưởng
chính trị và chuẩn bị những căn cứ quân sự. Đồng thời, ngành vận tải
đường biển cũng hoàn toàn nằm trong tay các công ty lũng đoạn nước
ngoài. Chúng nắm luôn cả ngoại thương, những hải cảng, những ngành sản
xuất quan trọng như khai thác mỏ và các công trình phục vụ công cộng như
điện khí, hơi, ống dẫn nước, xe điện…, thậm chí cả việc huấn luyện quân
đội.
Đi đôi với những hoạt động kinh tế, chủ nghĩa đế quốc phương Tây
còn tìm cách lũng đoạn về chính trị và gây ảnh hưởng về văn hóa, tư tưởng
thông qua các giáo sĩ, trường học và sách báo.
Như vậy, đến phần tư cuối thế kỷ XIX, Thổ Nhĩ Kỳ dần dần trở thành
một nước nửa thuộc địa, lệ thuộc vào các đế quốc châu Âu. Từ một đế quốc
rộng lớn và hùng mạnh, Thổ bị rơi vào tình trạng lạc hậu và suy yếu với
những tàn dư phong kiến nặng nề và chịu sự khống chế chặt chẽ của các đế
quốc bên ngoài.
3. Sự thay đổi trong quan hệ xã hội cuối thế kỷ XIX - đầu thế
kỷ XX
Sự thay đổi tính chất xã hội Thổ Nhĩ Kỳ dẫn tới sự chuyển biến trong
mối quan hệ giai cấp. Chế độ phong kiến vẫn giữ địa vị thống trị trong
nông nghiệp và mâu thuẫn giữa nông dân với bọn địa chủ phong kiến vẫn
là một trong những mâu thuẫn cơ bản. Nhưng bọn đế quốc đã biến Thổ
