Tiếng Latin trong nguyên văn, có nghĩa “Nếu như vào thời cổ, liệu nó có thực đã cổ chưa? Nếu
nhìn vào phẩm giá, liệu có đáng kính trọng nhất chưa? Nếu nhìn vào pháp lí, liệu có năng lực nhất
chưa?” (theo Bùi Văn Nam Sơn) và có thể có nghĩa “Nếu vẻ xưa cũ là xác thực, nếu phẩm giá là cái
đáng trọng nhất, nếu cái gì hợp pháp là có năng lực nhất” (theo Cao Xuân Hạo). Cả hai ông đều cho
biết − và bạn đọc cũng thấy rõ − câu trên còn thiếu hẳn một vế. Nhưng vì chưa tìm được văn bản
chính xác, nên người dịch đành để “nguyên văn” như trên, xin bạn đọc thứ lỗi. (ND)
