29. Phạm Ngũ Lão và Minh Hiến Vương
Tháng 5 năm Nhâm Tí (1312) vua Trần Anh Tông cất quân đi đánh
Chiêm Thành. Cùng đi có tướng quân Phạm Ngũ Lão và Minh Hiến Vương
(húy là Uất, con út của Trần Thái Tông). Sách Đại Việt sử kí toàn thư (bản
kỉ, quyển 6, tờ 28 b) có ghi lại một mẩu chuyện về mối quan hệ giữa Phạm
Ngũ Lão với Minh Hiến Vương trong chuyến xuất chinh này như sau:
“Ngày Vua đóng ở Câu Chiêm, Minh Hiến Vương Uất ở trong doanh trại
bàn tán, làm mê hoặc lòng quân lính, Vua giận, đuổi ra khỏi dinh lại còn
lệnh cho các dinh không được thu nhận. Minh Hiến Vương bèn cùng vài
chục gia đồng ra ngủ ở ngoài đồng nội. Phạm Ngũ Lão nghe tin ấy, vội mời
vào trong quân và nói với mọi người rằng, Thánh thượng vừa quở trách ân
chúa và đuổi ra ngoài, lỡ ra bị giặc bắt được thì chúng rêu rao là bắt được
Hoàng tử chứ có biết đâu là (Hoàng tử) bị Vua quở trách (và đuổi đi). Ngũ
Lão này thà chịu tội trái lệnh chứ không nỡ làm lợi cho giặc. Vua nghe biết
cũng không nỡ trách ông.
Minh Hiến với Ngũ Lão, tình nghĩa thì rất sâu nhưng lễ ý thì sơ sài.
Minh Hiến đến nhà Ngũ Lão, thường cùng ngồi với nhau một chiếu, khi về,
(Ngũ Lão) lại đem biếu vàng bạc, (Minh Hiến) cần gì, Ngũ Lão cũng không
hề tiếc nuối dè xẻn, cho nên, Minh Hiến thích chơi với ông.
Vua có lần trách Ngũ Lão rằng, Minh Hiến là Hoàng tử, sao mà ngươi lại
khinh suất thế. Sau, Minh Hiến lại đến nhà, Ngũ Lão vẫn cùng ngồi như
xưa, chỉ nói rằng, ân chúa chớ đến nhà tôi nữa, kẻo Thánh thượng lại trách
tôi. Nhưng Minh Hiến vẫn lui tới thường xuyên mà Ngũ Lão cũng không
đổi nết cũ. Ấy là vì một người thì cậy của mà giữ lễ tiết sơ sài, một người
thì ham của mà quên mất cả phận trên dưới”.
Lời bàn
Cứu Minh Hiến Vương ở Câu Chiêm, Phạm Ngũ Lão đã bộc lộ một tầm
nhìn có lẽ còn sâu sắc hơn cả vua Trần. Nhưng, mối thâm giao giữa Phạm
Ngũ Lão với Minh Hiến Vương tốt xấu ra sao, thiết nghĩ, lời bàn của sử cũ
xác đáng lắm rồi. Hóa ra, giữ lễ với khách xa lạ vậy mà dễ, giữ lễ với người
