34. Phí Trực xử án
Năm 1317, quan Hình bộ Lang trung
của triều Trần, tên là Phí Trực,
được Thượng hoàng Trần Anh Tông cho kiêm giữ chức An phủ Thiên
Trường
. Phí Trực là người nổi tiếng thông minh và làm việc rất cẩn thận
nên ai cũng kính nể. Mỗi lần xử án. Phí Trực thường xem đi xét lại rất kĩ,
thà mang tiếng là chậm, chớ quyết không chịu xử sai. Sách Đại Việt sứ kí
toàn thư (bản kỉ, quyển 6, tờ 34b) có chép lại một trong những vụ án do Phí
Trực xử như sau:
“Bấy giờ, trộm cướp bắt đầu nổi lên, có tên Văn Khánh là đầu sỏ bọn
cướp. Có người bắt được một tên cướp, giải lên nộp quan và bảo nó chính
là Văn Khánh. Đến lúc tra hỏi, tên ấy nhận ngay, ai cũng cho là thực, duy
có mỗi Trực vẫn ngờ, án ấy để lâu không giải quyết. Thượng hoàng hỏi
chuyện đó, Trực trả lời rằng, mạng người rất trọng, lòng tôi còn có chỗ ngờ,
không dám liều lĩnh xử quyết. Không bao lâu sau, Thượng hoàng lại hỏi,
Trực lại trả lời như lần trước. Thượng hoàng giận mà bảo rằng, nó đã nhận
như thế, còn ngờ gì nữa. Trực tâu, nó không bị tra tấn khổ sở mà điềm
nhiên thú nhận, thần trộm lấy làm ngờ. Một tháng sau. Văn Khánh thật quả
nhiên bị bắt. Thượng hoàng do đó khen Trực có tài”.
Lời bàn
Thời Phí Trực, khi quý tộc chết, người ta có thể đem hàng loạt gia nô
chôn sống theo chủ mà vẫn không bị cho là phạm tội. Xem thế cũng đủ biết
mạng người lúc ấy chẳng đáng là gì. Giữa thời sinh linh bị rẻ rúng ấy. Phí
Trực dám nói mạng người rất trọng thì quả là lạ lắm Hẳn ông cũng biết rõ
rằng tâu bày như vậy với Thượng hoàng, ông rất có thể bị mang họa vào
thân. Mới hay, làm quan toà cũng cần có dũng khí, bởi thiếu dũng khí thì
chẳng bao giờ bảo vệ được công lí. Một khi quan tòa chỉ biết trước là lo
làm vừa lòng đấng chí tôn, sau là lo giữ thân mình, cuối cùng mới tính sự
đúng sai, thì công lí đành phải ngả nón mà chào bái biệt. Tấm gương cẩn
trọng của Phí Trực thật đáng suy gẫm lắm thay!
