01. Lược truyện Thừa Thiên Cao Hoàng Hậu
Sách Đại Nam chính biên liệt truyện (Sơ tập) đã dành trọn quyển thứ
nhất để chép chuyện các Hậu và Phi, trong đó, phần thứ ba của quyển này
là chuyện về Thừa Thiên Cao Hoàng hậu là Hoàng hậu của vua Gia Long.
Nay xin được lần theo ghi chép của sách trên mà lược thuật như sau:
Thừa Thiên Cao Hoàng hậu tên gì không rõ, chỉ biết bà là con gái của
Thái bảo Quốc công Tống Phúc Khuông. Tống Phúc Khuông quê ở huyện
Tống Sơn (Thanh Hóa), cho nên, sử vẫn chép bà là người ở Quý huyện. Bà
sinh năm Tân Tị (1761), mất năm Giáp Tuất (1814), thọ 53 tuổi.
Năm Mậu Tuất (1778), bà 17 tuổi, theo cha là Tống Phúc Khuông và
chúa tôi họ Nguyễn chạy vào Gia Định. Nguyễn Phúc Ánh (lúc bấy giờ 18
tuổi) đã cưới bà, phong bà làm Nguyên phi. Bà đã sinh hạ tất cả ba người
con trai, nhưng cả ba đều mất sớm. (Xin xem thêm Hậu vận của Hoàng tử
Cảnh). Từ khi trở thành Nguyên phi của Nguyễn Phúc Ánh, bà đã bao phen
gian nan bôn tẩu khắp đó đây. Năm Quý Mão (1783), vì bị Tây Sơn truy
đuổi gắt gao, binh mã bị tiêu diệt gần hết, nên Nguyễn Phúc Ánh đã sang
cầu cứu quân Xiêm La, đồng thời, cậy nhờ Bá Đa Lộc đem Hoàng tử Cảnh
sang Pháp xin thêm ngoại viện. Trọng trách phụng dưỡng mẹ già và trông
coi mọi việc trong gia thất suốt thời phiêu bạt, Nguyễn Phúc Ánh ủy thác
hết cho bà. Đó là thời kì đen tối nhất, ngày đoàn tụ chẳng biết có hay
không, bởi vậy mà khi chia tay, Nguyễn Phúc Ánh đã lấy một nén vàng tốt,
chặt ra làm hai, trao cho bà một nửa, còn mình thì giữ một nửa, và nói: -
Con ta đi rồi và ta cũng sẽ đi đây. Phi hãy phụng dưỡng Quốc Mẫu (tức bà
Hiếu Khang Hoàng thái hậu, con gái của Diễn Quốc công Nguyễn Phúc
Trung, người quê ở Minh Linh, nay thuộc Quảng Trị, mẹ của Nguyễn Phúc
Ánh – NKT). Ngày gặp lại cũng chẳng biết là vào lúc nào và ở đâu, bởi
vậy, Phi hãy lấy nửa nén vàng tốt này làm của tin.
Nguyễn Phúc Ánh rước năm vạn quân Xiêm La về hòng đè bẹp Tây Sơn,
nhưng rồi lại bị Tây Sơn đánh cho đại bại, phải bôn tẩu khắp đó đây. Bà
Thừa Thiên Cao Hoàng hậu (lúc bấy giờ còn là Nguyên phi) phải rước
