Quốc Mẫu chạy ra đảo Phú Quốc náu mình. Năm 1788, Nguyễn Phúc Ánh
chiếm lại được Gia Định. Từ đây, bà luôn đi theo Nguyễn Phúc Ánh để lo
giúp mọi việc. Năm Quý Sửu (1793), Nguyễn Phúc Ánh đề nghị bà làm mẹ
nuôi cho con của bà Thuận Thiên Cao Hoàng hậu
tức Hoàng đế Minh Mạng sau này, dẫu bà Thuận Thiên Cao Hoàng hậu lúc
này còn rất khỏe mạnh và sống mãi đến năm 1846 mới mất. Bà bằng lòng
với điều kiện là chồng phải viết tờ giao ước hẳn hoi. Nguyễn Phúc Ánh sai
Lê Văn Duyệt viết tờ giao ước, còn bà thì sai cung nữ là Nguyễn Thị Lê cất
giữ. Từ đó, Nguyễn Phúc Đảm vào ở hẳn với bà.
Tháng ba năm Gia Long thứ hai (1803), bà được lập làm Vương hậu và
đến tháng 7 năm Gia Long thứ năm (1806) thì được lập làm Hoàng hậu.
Khi bà mất (năm 1814), các con do bà sinh hạ đều đã qua đời, chỉ còn
người con nuôi là Nguyễn Phúc Đảm mà thôi.
Lời bàn
Xét đạo làm vợ, bà là người tiết hạnh và thủy chung son sắt,. một lòng
một dạ chăm lo cho cơ nghiệp của chồng, cho nên không thể vì việc trách
cứ chồng bà là Nguyễn Phúc Ánh (tức Hoàng đế Gia Long) mà quên việc
ghi nhận chút lòng trung trinh của bà được. Xét dạo làm dâu, bà là người ăn
ở chí tình, lúc bôn tẩu đó dây cũng như khi yên hưởng thái bình đều một
lòng cung kính mẹ chồng, cho nên, chẳng thể vì coi nhẹ triều Nguyễn mà
quên mất đức lớn của bà kể từ khi xuất giá. Cổ nhân nói: lấy chồng gánh
vác giang sơn nhà chồng, hẳn là đại loại như thế chăng?
Chặt đôi nén vàng tốt để giao cho bà một nửa làm tin, ấy là biểu hiện sự
hoang mang của Nguyễn Phúc Ánh lúc phải chạy đi sống lưu vong, còn
như bắt Nguyễn Phúc Ánh phải làm tờ giao ước khi nhờ bà nhận Nguyễn
Phúc Đảm làm con nuôi là biểu hiện sự cẩn trọng của bà đối với bà Thuận
Thiên Cao Hoàng hậu, cũng là cẩn trọng đối với cả chính Nguyễn Phúc
Ánh nữa.
Sự cẩn trọng của bà là hơi quá chăng? Tiếc là không phải hơi quá mà là
rốt cuộc vẫn chưa đủ. Về sau, Minh Mạng đã khiến cho con dâu và hai
