BƯỚC MỞ ĐẦU CỦA SỰ MỞ RỘNG HỆ THỐNG THUỘC ĐỊA PHÁP Ở VIỆT NAM - Trang 654

thép, một áo dài khác bằng lụa màu vàng đính khung vàng và viền ngọc,
một chiếc mũ bằng vàng và thép trên đỉnh có mũi nhọn dài bằng thép. - 1
ngôi chùa bằng đồng mạ vàng và chạm trổ đẹp. - 2 con nghê bằng đồng mạ
vàng, mỗi con nặng 400kg. - 2 bức màng mành, nhiều nhẫn đeo tay, vòng
cổ, những chiếc ly có chân, những bức sơn mài “và hàng ngàn thứ lạ mắt”.
“Một số các đồ vật ấy ngày nay vẫn còn nằm tại cung điện Fontainebleau.
Trước khi đốt, quân lính thi nhau cướp phá, liên tục hai ngày ròng. Chúng
đã tìm thấy vô số những đồ trang sức, những hộp đựng thuốc, hộp đựng kẹo
bằng vàng, bát đĩa và những áo quần trang phục lộng lẫy mà chúng mặc
luôn vào người. Thật là một hội giả trang thú vị. Họ tha hồ đùa giỡn thỏa
thuê với những bộ người máy mà các vua chúa phương Tây tặng cho các
‘Hoàng đế Trung Quốc’. Chi tiết ấy chẳng lấy gì làm chói lọi mà một chứng
nhân, bá tước Hérisson, sĩ quan hầu cận của tướng Cousin-Montauban,
nhấn mạnh trong cuốn ‘Nhật ký của một thông dịch viên tại Trung Quốc’.
‘... Đêm thứ hai của chúng tôi tại cung điện Mùa hè thật không thể nào chịu
được: nó điên dại, nó quay cuồng đến chóng cả mặt. Mỗi một tên lính đều
có ‘con chim, cái hộp âm nhạc, cái đồng hồ báo thức và con thỏ nhà’ của
mình. Thật là một hội chuông reo đồng loạt.’ Và một chứng nhân khác
(Lucy): ‘Người ta đã phân phát cả một kho bạc cho lính, khoảng 90 francs
mỗi người. Nhưng đối với chúng, con số đó nghĩa lý gì so với giá trị những
cái chúng nó đã cướp được bằng vàng, bằng bạc, bằng bảo vật. Một tên lính
bán một lúc 60 chiếc đồng hồ giá 2 đồng/chiếc và là loại đồng hồ cực kỳ
hiếm! Người ta còn mang về từng bao tải chất đầy đồ nữ trang và vòng cổ
bằng san hô, những hòn ngọc xinh xắn và còn nữa.... Khi đội quân lên
đường đi Bắc Kinh, thì cả một quang cảnh đặc biệt bất thường hiện ra trước
mắt mọi người: trên 300 chiếc xe chở nguyên chiến lợi phẩm’”.
Jean Chesneaux dẫn, “Đóng góp vào lịch sử dân tộc Việt Nam”
(Contribution à l’Histoires de la Nation Vietnamienne), trang 134.
“Hồi ký và tư liệu châu Á”: quyển 74, trang 141-142.
Nguyễn Hữu Độ, cháu nội Nguyễn Hữu Luân (Võ quan phục vụ dưới thời
Gia Long, đã sang Pháp cùng với Giám mục Adran năm 1787) và là con
của Nguyễn Hữu Huy (Võ quan). Ông ta có 9 con trai và 8 con gái, trong số