Đặc điểm: lưới động lực
Phần lớn hành vi do sự tương tác phức tạp giữa hai yếu tố năng lực và
tình cảm quyết định. Vì năng lực và tình cảm là những lĩnh vực của nhân
cách ổn định trong một thời gian dài nên chúng ta cũng có khả năng khám
phá được một số mối quan hệ giữa chúng. Lưới động lực đại diện cho tập
hợp các mối liên quan tương tác phức tạp này đối với một cá nhân đã định
sẵn. Bảng 11-1 là một lưới động lực giả thuyết đối với một người. Những
đặc điểm được mô tả liên quan đến một loạt những mục tiêu chính và phụ.
Vì mục tiêu cơ bản của hành vi mang tính bẩm sinh, các năng lực (cột bên
phải của biểu đồ) là những mục tiêu chính yếu cuối cùng. Hành động của
cá nhân đạt được những mục tiêu theo bản năng này là nhờ vào sự đóng
góp của tình cảm và thái độ. Mô hình tổng thể của mối quan hệ trong lưới
động lực là một trong những sự hỗ trợ, phản ánh thứ bậc tự nhiên của lưới.
Nói chung, thái độ phụ thuộc vào tình cảm, tình cảm quay trở lại phụ thuộc
vào năng lực. Ví dụ, ở bảng 11-3, năng lực bảo vệ được hỗ trợ cho Tổng
thống nước Mỹ, Tổ quốc, đôi lứa và tài khoản ngân hàng. Những tình cảm
và thái độ khác cũng phụ thuộc trực tiếp vào việc bảo vệ. Một năng lực đơn
độc thông thường do một số thái độ về tình cảm khác nhau đóng vai trò như
những mục tiêu phụ hình thành. Cũng thời điểm đó, hầu hết những mục
tiêu phụ không phải phụ thuộc vào một năng lực hay một tình cảm mà rất
nhiều.
Dù những năng lực và tình cảm tạo thành lưới động lực là những nhân
cách tiêu biểu ổn định, nhưng các đặc điểm có thể dần dần thay đổi theo
thời gian. Vì vậy, Cattell (1966e) đã hình thành công thức đặc trưng cho
phương pháp phân tích nhân tố để nghiên cứu sự thay đổi. Sự thay đổi xảy
ra thông qua các tương tác với môi trường và đặc biệt thông qua việc học
hỏi. Vì quá trình học tập có ảnh hưởng đến một số đặc điểm, việc học hỏi là
một thay đổi đa chiều trong hành vi của cá nhân ở các phản ứng đối với các
tình huống đa chiều. Phương pháp phân tích nhân tố nhân cách phức tạp
thay đổi thông qua học hỏi được gọi là phân tích quá trình hiệu chỉnh
(Cattell 1966a).
