Trạng thái
Cattell là một trong những nhà lý luận quan trọng đầu tiên chính thức
đưa ra giả thuyết khái niệm về trạng thái. Khái niệm này thừa nhận rằng
không phải tất cả những đặc tính của con người đều ổn định ở mức tối ưu.
Trải qua thời gian, một cá nhân có thể biểu hiện những thay đổi đáng kể về
trạng thái như trạng thái cảm xúc hoặc tâm tính, mức độ hành động mang
tính tự trị, và sự mệt mỏi. Từ các đặc điểm, trạng thái được phân biệt theo 3
cách: Thứ nhất, trạng thái có thể đảo ngược lại được, trong khi đặc điểm có
thể thay đổi nhưng không thể đảo ngược. Một cá nhân có tính hiếu chiến
cao, có thể thường xuyên giao chiến với những hành vi độc đoán và mạnh
mẽ. Khi được mời tham dự một phiên họp, người này có thể hoàn toàn
ngoan ngoãn ngồi nghe nhưng khi vừa rời phòng họp có dấu hiệu độc đoán
nhiều hơn. Trạng thái của cá nhân này thay đổi rất nhanh, từ hung hăng
chuyển sang phục tùng rồi quay trở lại hung hăng – nhưng sẽ không giống
với người có đặc điểm nóng nảy trong thời gian dài, sẽ thay đổi rõ ràng
hoặc đảo ngược lại nhờ vào một tình huống thực nghiệm đơn giản. Khác
biệt thứ hai là những thay đổi trong trạng thái xuất hiện nhanh hơn so với
những thay đổi trong đặc điểm. Những đứa trẻ không vui vì phải ở lại lau
chùi phòng, sau đó có thể vui vẻ rất nhanh khi được đến rạp xiếc. Trong khi
những trẻ có đặc điểm trầm cảm thì không biểu lộ sự thay đổi nhanh chóng
trong tính cách. Khác biệt thứ 3 là những trạng thái đó, khi thay đổi, có
khuynh hướng bổ sung một mô hình những biến số cắt ngang tính cách.
Trong một số trường hợp, trạng thái có ảnh hưởng nhất thời đến hành vi.
Và trong nhiều trường hợp tương tự, đặc điểm lại có thể ảnh hưởng đến
hành vi với thời gian lâu hơn. Ví dụ, cùng một hành vi biểu hiện lo âu (như:
cắn móng tay, đứng ngồi không yên, tay đẫm mồ hôi, và những biểu hiện
tương tự) có thể thấy ở cá nhân có tính lo âu ở mức độ cao (U.I -24), đôi
khi cũng có thể thấy ở người ít có biểu hiện lo âu nhưng đang chịu những
áp lực của sự căng thẳng lớn.
Trạng thái có thể không được tính đến trong dự đoán hành vi trừ khi
chúng ta không có những hiểu biết một cách có hệ thống về các phương
