chở, bảo bọc. Lúc ấy Hồ Quý Ly vừa chạy đến vùng Kỳ La, định chạy
vào Tân Bình. Dằn ở đó có một ông lão ra bái yết, thưa rằng: “Xứ này
là Ky Lê, trên có núi Thiên Cầm là điều không lành” rồi ông lão
khuyên vua nên đi nơi khác, chớ lưu lại ở đó. Quý Ly nghe vậy liền rút
gươm chém chết ông lão ấy!
Không được hậu thuẫn của nhân dân dẫn đến sự bạc nhược của
quân đội, sự thất trận nhanh chóng và sự sụp đổ của vương triều Hồ.
Công cuộc cải cách đang còn dang dở của Hồ Quý Ly cũng kết thúc.
Bao nhiêu cải cách của Hồ Quý Ly cùng với việc phát triển quân
đội nhà Hồ với lực lượng quân số đông đảo, vũ khí, trang bị được cải
tiến... đã góp phần xây dựng nhà thành một công trình kiến trúc to lớn,
đổ sộ, song công trình kiến trúc ấy được thiết dựng trên một nển móng
không vững chắc. Lòng dân ly tán, xa lìa cũng như một bãi cát rời rạc,
mênh mông... chỉ một cơn gió mạnh ào tới như cuộc xâm lược của
quân Minh, nó đã sụp đổ!
Hồ Quý Ly và nhà Hồ phải chịu mất ngôi, mất nước do đã để mất
dân. Công cuộc cải cách của nhà Hồ mang giá trị lịch sử thật là to lớn.
Sự thất bại của nhà cũng là một bài học quý báu cho ngàn đời sau mà
liền sau ông, có lẽ Nguyễn Trãi đã tổng kết được bao nhiêu kinh
nghiệm xương máu của người trước để khẳng định một chân lý khái
quát của lịch sử cứu nước và dựng nước của dân tộc ta: Dân là gốc của
nước, giữ nước trước hết là giữ dân, muốn giữ nước phải an dân, phải
giữ được lòng dân...
Xét kết quả trước mắt thì rõ ràng cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và
nhà Hồ đã thất bại. Nguyên nhân thất bại chủ yếu bắt nguồn từ những
hạn chế của biện pháp cải cách và cách thức tiến hành cải cách. Những
nguyên nhân ấy mang tính chất quyết định, thực sự làm suy yếu vương
triều , dẫn đến chỗ nhà Hồ bị xóa bỏ hoàn toàn khí có nhân tố bên
ngoài tác động vào.
Song xét quá trình lâu dài, thì không thể phủ nhận được vị trí nổi
bật của nhà Hồ trong dòng lịch sử dân tộc Việt Nam. Nhà chỉ tồn tại
