những tên găng-xtơ của mình. Nước này chỉ biết có những động thái hướng tới
bắt giữ bất kỳ ai chịu trách nhiệm.”
Nhật Bản chìm vào một tình trạng bất ổn. Giống như người Mỹ đã làm vào
những năm 80, người Nhật trong thập niên 90 bắt đầu đặt câu hỏi về các định
chế và những tập tục xã hội mà dường như chỉ vài năm trước đó là bất bại. Giáo
sư quan hệ quốc tế Masaru Tamamoto viết năm 2000: “Những đặc điểm tiêu
biểu của quốc gia vốn đã từng được xem là bí quyết tạo nên thành công kinh tế
của Nhật Bản như sự ổn định, sự đồng tâm nhất trí, sự đồng nhất hóa ra lại góp
phần tác động mạnh mẽ gây nên sức ì. ‘Tập đoàn Nhật Bản’ đã phá sản.”
***
NHữNG NGƯờI TRƯớC ĐÂY nghi ngờ về tính ưu việt của hệ thống Nhật
Bản không thể kiềm chế được niềm hân hoan vui sướng của mình. “Sự phá sản
hệ thống quản lý quan liêu của Nhật Bản chẳng khác gì thêm một vết thương đối
với những người tin rằng giới chức quan liêu có thể làm tốt hơn các thị trường,-
Paul Gigot viết trên Wall Street Journal năm 1997. “Đã có một cuộc tranh cãi
nhằm phân định thắng bại là cuộc tranh cãi về tính ưu việt của mô hình tăng
trưởng kinh tế có sự lãnh đạo của nhà nước do Nhật Bản khởi xướng. Giới chức
quan liêu đã thua cuộc.”
Ít ai có thể ngờ rằng những sai lầm của mô hình Nhật Bản lại quay sang ám
nền kinh tế. Rất nhiều trong số những nhược điểm này được tạo ra từ sự can
thiệp của chính phủ. Nhưng liệu có phải Thập niên mất mát của Nhật Bản đã
chứng minh rằng “mô hình châu Á” là một thất bại? Rốt cục chúng ta có thể
khép lại được chưa cuộc tranh luận về việc nhân tố nào đã làm nên Phép màu,
hành động can thiệp của chính phủ hay hoạt động kinh doanh tự do? Cách duy
nhất để biết được chắc chắn là quay trở về đúng vào năm 1950, điều hành nền
kinh tế Nhật Bản mà không có chính sách công nghiệp của MITI để thấy điều gì
xảy ra. Dù thế nào đi chăng nữa, những người ủng hộ “mô hình châu Á” gần
như có khuynh hướng phóng đại vai trò của chính phủ và đánh giá thấp vai trò
của doanh nghiệp tư nhân. Các quy luật kinh tế không dễ gì bị viết lại.
