CHIẾC LEXUS VÀ CÂY Ô LIU - Trang 249

dịch vụ. Lợi nhuận kinh tế đang là đòn bẩy quyền lực lớn hiện nay. Nhưng
đó không phải là đòn bẩy duy nhất. Luật pháp và quy tắc vẫn là yếu tố quan
trọng. Chính phủ vẫn là quan trọng. Chính phủ vẫn cần phải thông qua luật
lệ theo chiều hướng bảo vệ quyền lợi của toàn thể xã hội, chứ không phải
chỉ riêng một nhóm người tiêu dùng hay các nhà hoạt động. Nhưng thông
thường cung cách tốt nhất để mọi người cùng tuân thủ luật lệ chính là sử
dụng dụng đòn bẩy, áp lực kinh tế - sự chuyển hóa của chính hệ thống toàn
cầu hóa - theo hướng xây dựng hơn là phá hoại.
Trong những năm đầu của thập nhiên 90, WTO đã phản đối việc Hoa Kỳ
cấm tiêu thụ loại cá ngừ bị đánh bắt bằng lưới cũng bắt luôn cá heo. Họ nói
sự cấm đoán đó là sự bế quan về thương mại. Quyết định của WTo rõ ràng
đã khiến các nhà môi trường đau lòng. Một số các nhà hoạt động đã công
kích WTO, đặc biệt trong các cuộc họp tại Seatle vào cuối 1999. Tuy nhiên
một số khác quyết định liên hiệp lại và trở thành một những nhân tố tạo lập
ra một giá trị mới - phương châm là dân đánh cá không nên giết cá heo chỉ
vì để bắt cá ngừ với chi phí thấp. Kết quả là trong các tiệm tạp hóa của Hoa
Kỳ, người ta chỉ thấy có bán loại cá ngừ hộp được dán nhãn "cá heo (đã)
được bảo vệ". Làm thế nào mà họ đạt được kết quả đó, trong khi WTO chỉ
trích Hoa Kỳ là bế quan thương mại? Vì những nhà hoạt động thông minh
đã lách được sự tài phán của WTO và sáng lập ra một phương thức ứng xử
mới. Họ vận động giới tiêu dùng và sử dụng Internet để gây áp lực, buộc
các công ty đánh cá phải dùng loại lưới có thể bảo vệ được cá heo nếu
không muốn mất khách hàng; nhờ đó, rất nhiều cá heo đã được bảo vệ.
Tiêu chuẩn đánh cá bảo vệ cá heo tuy vậy vẫn chưa thật hoàn hảo; Một số
ngư dân vẫn lách luật và một số công ty đã không tuân theo tiêu chuẩn đó.
Nhưng sự xuất hiện một tiêu chuẩn mới như vậy quả là một cải thiện lớn,
từ thời đánh cá vô tội vạ trước đó; đó là kết quả của việc các nhà hoạt động
đã sáng lập một hệ tiêu chuẩn mới, sử dụng giải pháp liên kết mà không
cần đến sự can thiệp thực sự của chính phủ. "Quyết định đặt tiêu chuẩn an
toàn cho cá heo chính bắt nguồn từ công luận trong giới tiêu dùng",
Michael Mullen, người phát ngôn thuộc công ty StarKirt tuna nói với tôi,
"Trong một tuần, chúng tôi đã nhận được khoảng một ngàn cú điện thoại và