IV
Đây không phải là nơi đi sâu thảo luận về những sự chinh phục thiên
nhiên gắn liền với những tên tuổi này. Chúng ta chỉ quan tâm đến tinh thần
chung của sự khoáng đạt mà họ đã đem lại, thứ cảm giác không hề có bất kì
một giới hạn nào đối với trí tuệ con người và ở một giới hạn mà con người
hi vọng có thể kìm hãm và điều khiển được tất cả những thế lực đã từng đe
doạ họ. Có lẽ không có gì thể hiện tinh thần này rõ hơn ý tưởng táo bạo của
Laplace về một công thức thế giới được ông đề cập đến trong một đoạn nổi
tiếng của tác phẩm Essai philosophique sur les propabilités [Triết luận về
xác suất]: “Giả sử có một bộ óc biết tất cả những thế lực làm cho thiên
nhiên sống động và biết vị trí của tất cả những vật thể trong thiên nhiên, và
nếu giả sử bộ óc đó đủ lớn để có thể chứa đựng tất cả những dữ liệu này
cho phân tích của mình, thì bộ óc đó có thể bao quát tất cả những chuyển
động của những vật thể lớn nhất trong vũ trụ cũng như của những nguyên
tử nhỏ bé nhất vào trong một công thức đơn nhất; không gì là không chắc
chắn đối vói anh ta; tương lai và quá khứ có thể sẽ trở nên bình đẳng trong
con mắt của anh ta”. Ý tưởng này, cái ý tưởng đã tạo ra một sự mê hoặc
vô cùng sâu sắc đối với nhiều thế hệ các nhà khoa học, ngày càng tỏ rõ
rằng nó không chỉ là một khái niệm miêu tả một điều kiện lí tưởng phi thực
tế mà thực chất còn là một suy luận không hợp lệ từ những nguyên lí giúp
chúng ta thiết lập nên những quy luật cho những sự kiện vật lí cụ thể. Bản
thân nó bây giờ được các nhà thực chứng hiện đại xem như là một “hư cấu
siêu hình”
Người ta từng miêu tả chi tiết việc toàn bộ hoạt động giảng dạy trong
École Polytechnique đã thấm nhuần tư tưởng thực chứng của Lagrange như
thế nào và toàn bộ các khoá học cũng như sách giáo khoa đã được soạn ra
theo khuôn mẫu của ông ra sao. Tuy nhiên, điều quan trọng hơn đối vối
