hội dựa trên chủ nghĩa cá nhân tự do bị nghi ngờ; và nó đã khiến cả thuyết
định mệnh lịch sử lẫn thuyết tương đối về đạo đức trở thành những trào lưu
thịnh hành. Và đặc biệt dưới ảnh hưởng của nó mà, từ Marx tới Sombart và
Spengler, “các triết thuyết lịch sử” đã trở thành biểu trưng cao nhất cho tâm
thái của thời đại đối với các vấn đề xã hội. Tuy nhiên, biểu hiện đặc trưng
nhất của nó có lẽ là cái-gọi-là “xã hội học về tri thức”, bộ môn mà cho tới
ngày nay bao gồm hai nhánh riêng biệt nhưng rất giống nhau, thể hiện hai
mạch tư tưởng bắt nguồn từ Comte và Hegel lúc thì vận hành song song lúc
lại kết hợp với nhau như thế nào. Và, cuối cùng nhưng không kém phần
quan trọng, phần lớn chủ nghĩa xã hội hiện đại đã lấy nền tảng lí luận từ cái
Alliance intellectuelle franco-aliemande [Liên minh trí tuệ Pháp-Đức], như
cách gọi của Celestin Bouglé, cái mà về đại thể là sự liên minh giữa Chủ
nghĩa Hegel của Đức và chủ nghĩa thực chứng của Pháp.
Tôi muốn kết thúc bản tóm tắt bản khảo lược lịch sử này bằng một lưu ý
nữa. Sau năm 1859, đối với các ngành khoa học xã hội, ảnh hưởng của
Darwin chỉ đơn thuần là một khẳng định về một xu thế đã tồn tại. Chủ
nghĩa Darwin có lẽ đã thúc đẩy việc truyền bá các lí thuyết tiến hóa vốn đã
định hình vào trong thế giới Anglo-Saxon. Nhưng nếu chúng ta xem xét các
“cuộc cách mạng” khoa học này như là những nỗ lực đưa tư tưởng của
Darwin vào trong các ngành khoa học xã hội, chẳng hạn như nghiên cứu
của Thorstein Veblen và các môn đệ, thì trên thực tế chúng không khác gì
mấy so với việc phục hưng các ý tưởng mà duy sử luận Đức đã sản sinh
dưới ảnh hưởng của Hegel và Comte. Tuy không có bằng chứng nhưng tôi
vẫn ngờ rằng nếu tìm hiểu kĩ lưỡng hơn chúng ta có lẽ sẽ thấy ngay cả
nhánh duy sử luận tại Mĩ này cũng có mối liên hệ tương đối trực tiếp với
những ý tưởng khai nguồn này
