Buckle, mặc dù trong trường hợp này ảnh hưởng của Comte được củng cố,
nhưng có lẽ kém hơn ảnh hưởng của Quetelet.
Chủ nghĩa thực chứng của Comte thâm nhập vào nước Đức phần lớn
thông qua vai trò trung gian của các tác gia người Anh
Logic của Mill, các tác phẩm sử học của Buckle và Lecky, và sau này là
Herbert Spencer đã làm cho các ý tưởng của Comte trở nên quen thuộc hơn
với rất nhiều người vốn không hề biết tới nguồn gốc của những ý tưởng đó.
Và cho dù người ta không rõ liệu nhiều học giả Đức, những người trong
nửa sau thế kỉ XIX đã bày tỏ những quan điểm rất gần với Comte, có phải
đã lấy những quan điểm đó trực tiếp từ ông hay không, thì có lẽ vẫn không
ở nước nào khác lại có nhiều đến thế những người có uy tín đã cố gắng cải
tổ các ngành khoa học xã hội theo những đường lối về bản chất là của
Comte. Vào thời đó không quốc gia nào khác có vẻ dễ tiếp nhận những ý
tưởng mới hơn nước Đức, và tư tưởng thực chứng cùng với các phương
pháp thống kê mới của Quetelet thực sự là trào lưu của thời kì đó và được
tiếp nhận ở Đức với sự nhiệt tình tương xứng
. Hiện tượng kì lạ là ở đó
(và những nơi khác), ảnh hưởng của các nhà thực chứng đã được kết hợp
nhanh chóng với ảnh hưởng của Hegel là điều cần được nghiên cứu riêng.
Đến đấy chúng ta chỉ còn đủ chỗ để nhắc qua về những môn đồ ở Pháp,
những người cuối cùng cũng đã tiếp tục truyền thống của Comte. Trước khi
đề cập đến những nhà xã hội học thực thụ, chúng ta ít nhất phải nhắc đến
tên tuổi của Taine và Renan, cả hai, tình cờ thay, đều trở thành những đại
diện của sự kết hợp lạ lùng giữa tư tưởng của Comte và của Hegel mà
chúng ta vừa nói đến. Trong số các nhà xã hội học, hầu như tất cả những
người nổi tiếng nhất (ngoại trừ Tarde), Espinas, Lévy-Bruhl, Durkheim,
Simiand, đều trực tiếp hấp thụ truyền thống của Comte, cho dù trong
trường hợp của họ, tư tưởng Comte cũng trở về Pháp thông qua nước Đức
cùng với những biến cải mà nó đã trải qua tại Đức
. Để cố gắng lần theo
ảnh hưởng theo con đường này của Comte lên tư tưởng Pháp trong thời kì
Nền Cộng hòa thứ Ba thì có lẽ phải viết một cuốn lịch sử xã hội học tại một
đất nước mà trong một thời gian ngành này đã gặt hái được uy thế lớn nhất.
