ĐẠI NAM LIỆT TRUYỆN - TẬP 3 - Trang 111

hiến bài tụng Thị học (thăm nhà học) bài tựa rằng: Kính nghĩ: Thánh thiên
tử đạo tâm rõ rệt, thánh học nỗi sáng, làm giường mối cho bốn phương, nói
ra là pháp, việc làm là mẫu; sửa sang cả trăm việc, 6 thứ chia đều sửa sang,
mà công việc thì hòa. Cho nên, ruộng đồng được mùa, thường tụng đầy khó
đầy hòm đẹp đẽ; cõi ven không việc, cùng hát cầy mà ẵm, đào mà uống
được yên vui. Nguyên vì đạo họp hóa thành, nhân nhiều ơn hậu, thực là từ
xưa đến giờ chưa có lúc nào thịnh hơn bây giờ. Bèn chọn ngày định sau
cùng vào tháng 2 năm nay, hoàng thượng thân đến tế Văn Miếu. Lễ xong,
sai sắp xa giá đến thăm nhà học, tuyên sắc khuyến khích học trò, ban
thưởng cho nhiều. Thần tự hổ hủ lậu tối tăm, may gặp buổi thanh bình,
được thấy lễ nghi long trọng, đáng truyền bá việc tốt đẹp ấy. Hiến dâng 1
bài tụng, dám so đâu với ý hay như gió mát của Cát Phú, chỉ để đãi lòng
thành của người thôn dã dâng việc sưởi nắng mặt trời. Xấp tay cúi đầu hiến
dâng lên, lời tụng rằng: tốt đẹp lắm thay, Khổng Tử đức thịnh. Sinh ra đã
biết theo đạo mà làm, trời phú cho đức thánh nhân. Đạo lớn rõ ràng, tỏ như
mặt trời và sao sáng, vượt cả xưa nay, lồng lộng không thể nào mà xưng hô
được. Lớn thay nước Đại Nam, được trời yêu dấu. Đông Tây rộng khắp có
cả 1 khu vực, nối theo mô liệt tộc rỡ, thánh thần truyền nối, nhân dân yên
ổn, muôn vật đều thoải mái. Nghĩ đến phong hóa, là gốc của chính trị, tiếng
lên Tiên Thánh, là tôn chủ của nền đạo đức, bên hữu kinh thành, bên cạnh
sông Hương, trù tính xây dựng, Văn Miếu lộng lẫy. Học để sáng đức; dựng
lên nhà học, để dạy các con cả. Để đào tạo người giỏi, hun đức dạy dỗ, trên
50 năm, bốn phương theo bắt chước, nhà nào cũng đọc sách gáy vàng,
Hoàng thượng ta đức lớn, ngôi tôn sớm ngự trị, Văn Giáo rộng khắp, thanh
giáo hưng thịnh, trọng đạo tôn thầy, rồi chỉ người trước, tô điểm thái bình.
Nghi văn thêm tốt, vào năm Giáp Dần, vào tháng trọng xuân. Kê cứu sách
trước, điển lớn sửa làm, dong xe 6 ngựa ra đi, từ lúc sương còn chưa ráo,
đến cửa Văn Miếu, gà gáy te te, lên nhà làm lễ đối với anh linh ở trên trời,
thiên tử nghiêm thăm việc làm lễ của triều đình rất nghiêm kính. Chuông
trống đều hòa nhịp nhau. Đền thờ rất tốt đẹp, thần đến cảm cách sai xét về
lễ nghi nhiều, tế lễ đã xong, đến thăm nhà học, có thái độ phong nhã, hương
cỏ thơm ướp sạch, ngào ngạt, hàng ngày giảng học, sách vở chồng chất, bìa