nhiều tác giả
Đại Việt Sử Ký Toàn Thư
Bản kỷ thực lục Q2(a)
Nhà Hậu Lê (1460 - 1472)
[1a]
K ỷ N h à L ê
Thánh Tông Thuần Hoàng Đế
Tên húy là Tư Thành, lại húy là Hạo, là con thứ tư của Thái Tông. Ở ngôi
38 năm, thọ 56 tuổi, băng táng ở Chiêu Lăng.
Vua sáng lập chế độ, văn vật khả quan, mở mang đất đai, cõi bờ khá rộng,
thực là bậc vua anh hùng tài lược, dẫu Vũ Đế nhà Hán, Thái Tông nhà
Đường cũng không thể hơn được. Nhưng công trình thổ mộc vượt quá quy
mô xưa, tình nghĩa anh em thiếu hẳn lòng nhân ái. Đó là chỗ kém vậy.
Mẹ vua là Quang Thục Hoàng thái hậu Ngô thị, người làng Động Bàng,
huyện Yên Định, phủ Thanh Hóa. Trước kia, khi còn là Tiệp dư, Thái hậu
đi cầu tự, mơ thấy thượng đế ban cho một tiên đồng, thế rồi có thai. (Tục
truyền rằng Thái hậu khi sắp ở cữ, nhân thử thả chợp mắt, mơ thấy mình
đến chỗ Thượng đế, Thượng đế sai một tiên đồng xuống làm con Thái hậu,
tiên đồng chần chừ mãi không chịu đi, thượng đế giận, lấy cái hốt ngọc
đánh vào trán chảy máu ra, sau tỉnh dậy, rồi sinh ra vua, trên trán vẫn còn
dấu vết lờ mờ [1b] như thấy trong giấc mơ, mãi đến khi chết, vết ấy vẫn
không mất).
Năm Nhâm Tuất, Đại Bảo thứ 3 (1442), tháng 7, ngày 20, sinh ra vua.
Vua sinh ra thiên tư tuyệt đẹp, thần sắc khác thường, vẻ người tuấn tú, nhân
hậu, rạng rỡ, nghiêm trang, thực là bậc thông minh xứng đáng làm vua, bậc
trí dũng đủ để giữ nước. Năm Thái Hòa thứ 3, được phong làm Bình
Nguyên Vương, vâng mệnh làm phiên vuơng vào ở kinh sư, hằng ngày
cùng học ở Kinh diên với các vương khác. Bấy giờ, quan ở Kinh diên là
bọn Trần Phong thấy vua dáng điệu đường hoàng, thông minh hơn hẳn
người khác, trong bụng cho là bậc khác thường. Vua lại càng sống kín đáo,
không lộ vẻ anh minh ra ngoài, chỉ vui với sách vở cổ kim, nghĩa lý thánh
