Nguyễn Tử Quang
Điển hay tích lạ
Tết Đoan Dương
Tết Đoan Dương cũng gọi là Tết Đoan Ngọ. Theo phong tục Tàu, tết này
ăn vào ngày mồng 5 tháng 5.
Vì quan Đại Phu nước Sở (một nước chư hầu thời Xuân Thu, ở vào địa
phận tỉnh Hồ Bắc, Hồ Nam bây giờ) là Khuất Nguyên trầm mình tự tử tại
sông Mịch La vào ngày mồng 5 tháng 5. Từ ấy, mỗi năm đến ngày tháng
này, người Tàu tổ chức cuộc lễ đua thuyền ngụ ý vớt xác Khuất Nguyên vì
cảm mến kẻ trung thần. Tục ấy lâu ngày thành lệ vui chơị
Khuất Nguyên tên Bình, là người trong hoàng tộc nước Sở, làm chức Tả
Đồ cho Sở Hoài Vương, học rộng, nhớ dai, giỏi về chính trị, lại có tài văn
chương. Ông giúp vua bàn quốc sự và ra hiệu lịnh, tiếp đãi tân khách, ứng
đối chư hầu. Trước vua tin cậy lắm. Sau có quan lại ganh tài ông, tìm cách
hãm hại, vu cho ông là ông thường khoe với mọi người rằng: "Mỗi lần nhà
vua ra lịnh đều là do công của ông nghĩ ra cả". Vua nghe lời gièm sinh ghét
ông. Ông âu sầu, ưu tư viết thiên Ly Tao để tả nỗi buồn bị vua bỏ.
Ly Tao nghĩa là xa vua mà buồn. Đây là một tác phẩm bất hủ của ông, dài
370 câu tả tâm sự của tác giả. Đặc sắc của bài trường thiên này là lời bi
thảm triền miên, thường dùng lối tượng trưng, lối nhân cách hóa và dẫn rất
nhiều điển cố thần thoại.
Tình cảm của ông luôn luôn thay đổi một cách kỳ dị. Vừa vui đã buồn, vừa
cười đã khóc. Vừa muốn đi xa lại đổi ý. Đòi lên chầu Thượng Đế lại muốn
trở về cố hương, rồi lại muốn tự tử. Tình cảm của ông biểu hiện một cách
trung thực: mỗi chữ là một tiếng thở dài lâm ly, một giọt nước mắt não ruột.
Ít có một văn nhân nào đau khổ, thác loạn đến thế.
Bài "Thiên vấn" (hỏi Trời) của ông cũng là một kỳ văn, tuy kém thiên Ly
Tao về phương diện nghệ thuật nhưng giọng lại cũng ai oán cùng cực. Ông
hỏi Trời một loạt 172 câu. Sức tưởng tượng của ông thật vô địch.
Sở Hoài Vương sang đánh Tần (Một nước chư hầu thời Chiến Quốc ở vào
địa phận Tân Châu (tỉnh Cam Túc) và tỉnh Thiểm Tây ngày nay), Khuất
Nguyên nhiều lần can ngăn, nhưng nhà vua không nghe, rốt cuộc Hoài
