khách. Khi vua Tần vời ông qua, nói là để dùng mà kì thật là để giam, tính
giết ông nữa, ông nhờ những người khách đó mà thoát nạn. Một người giả
làm chó, nửa đêm sủa, gạt lính canh, lấy áo hồ cừu sắc trắng cất trong kho
vua Tần, đem dâng cho nàng Yên Cơ
, quí phi của vua Chiêu Vương, để
Yên Cơ tâu với vua tha cho Mạnh Thường Quân về nước. Mạnh Thường
Quân được tha, biết thế nào vua Tần cũng hối hận, cho quân đuổi theo, nên
đi rất gấp, nửa đêm tới cửa Hàm Cốc. Theo lệ thời đó, cứ gà gáy sáng mới
mở cửa quan cho dân chúng qua lại. Một người khách giả làm gà, gáy lên
mấy tiếng, tức thì gà chung quanh đua nhau gáy. Lính canh tưởng sáng, mở
cửa cho Mạnh Thường Quân qua. Vừa đi lọt được một lúc thì quân Tần
đuổi theo.
Truyện đó Chiến Quốc Sách, Sử Kí (của Tư Mã Thiên) đều chép và ai
cũng khen Mạnh Thường Quân được lòng kẻ sĩ.
Chữ sĩ đó, thời Chiến Quốc trỏ bốn hạng người: 1. học sĩ như các nhà
theo đạo Nho, đạo Mặc, đạo Lão, – 2. sách sĩ tức là những nhà giỏi biện
luận, thuyết phục bọn cầm quyền như Tô tần, Trương Nghi…, – 3. phương
sĩ hoặc thuật sĩ gồm những thiên văn gia, y gia, nông gia (ngày nay ta gọi là
nhà kĩ thuật) và những nhà chuyên về bói toán, nghiên cứu âm dương, cách
tu tiên, luyện đan…, – 4. bọn thực khách rất đông và rất tạp, gồm bọn “gà
gáy, chó sủa” như trong truyện Mạnh Thường Quân, bọn tội phạm, bọn hiệp
sĩ, cả bọn thích khách nữa, họ sống bám vào một vị quyền quí, chờ lúc nào
chủ nhờ cậy việc gì thì làm, nhưng được trọng như khách trong nhà (cho
nên gọi là thực khách) chứ không thuộc hàng tôi tớ hay tay sai.
Tới đời Tống, hạng thứ tư, hạng thực khách vẫn được gọi là sĩ. Vương
An Thạch viết mấy hàng trên để chính danh. Ông hiểu chữ sĩ theo nghĩa
quốc sĩ để trỏ hạng người có tài có đức, có thể giúp nước được, không nhận
hạng “gà gáy, chó sủa” làm kẻ sĩ; và chê Mạnh Thường Quân là tầm
thường. Ý kiến xác đáng: tương truyền Mạnh Thường Quân có lần qua
Triệu, dân Triệu nghe danh lớn của ông, muốn được gặp mặt, gặp mặt rồi,
bảo: “Xét ra chỉ là hạng người thường”. Mạnh Thường Quân giận, bọn thực
khách của ông xuống xe chém mấy trăm người mà họ cho là vô lễ với chủ
