lời hay, những việc tốt, thấy ở trong bài minh, đều có thể làm phép tắc cho
đời sau. Cái đạo khuyên răn ấy, không giống với sử thì giống với cái gì?
Đến khi thế đạo suy vi, con cháu muốn khoa dương ông cha mình mà
không căn cứ vào lí, nên tuy ông cha là ác, cũng cầu ghi vào bia để khoe
với hậu thế. Kẻ lập ngôn
không cự tuyệt mà không viết, thấy con cháu
người ta xin, nếu chép cả điều ác của người ta thì không hợp với nhân tình,
do đó sự soạn minh mới không được đúng sự thực. Người sau có viết minh
thì phải xét người mình viết cho. Nếu người cậy mình viết
mà không
xứng đáng thì chép sẽ không công bằng mà sai sự thực; như vậy tất không
sao truyền lại được hậu thế. Cho nên trăm ngàn năm trở lại đây, từ bậc công
khanh đại phu đến kẻ sĩ trong làng trong ngõ, chết rồi ai cũng có bài minh
mà những bài được truyền lại rất ít, cũng do lẽ ấy: người cậy viết thì không
xứng đáng mà người viết thì không công bằng, không chép đúng sự thực.
Vậy thì người ai là người có thể hết sức công bằng và chép đúng sự
thực? Hễ không phải là người đạo đức và giỏi văn thì làm việc ấy không
được; vì người đạo đức đối với kẻ ác, tất không chịu nhận mà viết minh
cho, mà đối với mọi người thì xét rõ được tối hay xấu. Hành vi của con
người, có khi tình thì thiện mà việc thì ác, trong lòng gian mà bề ngoài tốt;
có khi thiện ác liên quan với nhau mà không thể chỉ đúng ra được là thiện
hay ác; có khi thực lớn hơn danh, có khi danh lớn hơn thực; nên khi cậy
người viết minh, nếu không phải là người đạo đức thì làm sao phân biệt cho
khỏi nghi hoặc, nghi luận cho khỏi thiên kiến. Không nghi hoặc, hoặc
không thiên kiến tức là công bằng và đúng sự thực. Nhưng nếu lời không
khéo thì không được đời truyền lại, nên người đó lại cần có văn tài hơn
người nữa. Cho nên tôi nói rằng: “Không phải là người đạo đức và giỏi văn
thì không viết minh được”. Há chẳng đúng như vậy ư?
Song người đạo đức, giỏi văn có khi cùng sống với ta, có khi vài mươi
năm, một hai trăm năm mới có. Viết minh mà truyền lại được hậu thế đã là
khó như vậy. Người có đạo đức và văn chương như ngài, có thể nói là vài
trăm năm mới gặp được. Ngôn hành trác việt của ông tôi may được ngài
