Chương X
Hình thái kinh tế - xã hội
I- Xã hội - bộ phận đặc thù của tự nhiên
1. Sự tác động qua lại giữa xã hội và tự nhiên
Tự nhiên, theo nghĩa rộng là toàn bộ thế giới vật chất vô cùng, vô tận. Quá trình
phát triển của tự nhiên đã sản sinh ra sự sống và theo quy luật tiến hóa, trong những
điều kiện nhất định, con người đã xuất hiện từ động vật.
Sự hình thành con người gắn liền với sự hình thành các quan hệ giữa người với
người, quá trình chuyển biến từ động vật thành người cũng là quá trình chuyển biến từ
cộng đồng mang tính bầy đàn, hành động theo bản năng thành một cộng đồng mang tính
bầy đàn, hành động theo bản năng thành một cộng đồng mới khác hẳn về chất, ta gọi là xã
hội.
Vậy xã hội là biểu hiện tổng số những mối liên hệ và những quan hệ của các cá
nhân, "là sản phẩm của sự tác động qua lại giữa những con người"
Hệ thống tự nhiên - xã hội là một chỉnh thể trong đó những yếu tố tự nhiên và
những yếu tố xã hội tác động qua lại lẫn nhau, quy định sự tồn tại và phát triển của nhau.
Tự nhiên vừa là nguồn gốc của sự xuất hiện xã hội vừa là môi trường tồn tại và
phát triển của xã hội.
Là môi trường tồn tại và phát triển của xã hội vì chỉ có tự nhiên mới cung cấp
được những điều kiện cần thiết nhất cho sự sống của con người và cũng chỉ có tự nhiên
mới cung cấp được những điều kiện cần thiết nhất cho các hoạt động sản xuất xã hội.
Xã hội gắn bó với tự nhiên thông qua quá trình hoạt động thực tiễn của con người,
trước hết là quá trình lao động sản xuất. Lao động là đặc trưng cơ bản đầu tiên phân biệt
hoạt động của người với động vật. Song, lao động cũng là yếu tố đầu tiên, cơ bản nhất,
quan trọng nhất tạo nên sự thống nhất hữu cơ giữa xã hội và tự nhiên bởi "lao động
trước hết là một quá trình diễn ra giữa con người và tự nhiên, một quá trình trong đó,
bằng hoạt động của chính mình, con người làm trung gian, điều tiết và kiểm tra sự trao
đổi chất giữa họ và tự nhiên"
1
Trong quá trình trao đổi chất này, nếu con người không kiểm tra, điều tiết việc sử
dụng, khai thác, bảo quản các nguồn vật chất của tự nhiên thì khủng hoảng sinh thái sẽ
1. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, t.27, tr. 657.
1. Sđd, t.23, tr. 266.
147
