Đứng im là tương đối, vì trước hết hiện tượng đứng im chỉ xảy ra trong một mối
quan hệ nhất định chứ không phải trong mọi quan hệ cùng một lúc. Thứ hai, đứng im
chỉ xảy ra với một hình thái vận động trong một lúc nào đó, chứ không phải với mọi
hình thức vận động trong cùng một lúc. Thứ ba, đứng im chỉ biểu hiện của một trạng
thái vận động, đó là vận động trong thăng bằng, trong sự ổn định tương đối, biểu hiện
thành một sự vật nhất định khi nó còn là nó chưa bị phân hóa thành cái khác. Chính nhờ
trạng thái ổn định đó mà sự vật thực hiện được sự chuyển hóa tiếp theo. Không có đứng
im tương đối thì không có sự vật nào cả. Do đó, đứng im còn được biểu hiện như một
quá trình vận động trong phạm vi chất của sự vật còn ổn định, chưa thay đổi.
Đứng im là tạm thời vì vận động cá biệt có xu hướng hình thành sự vật, hiện
tượng ổn định nào đó, còn vận động nói chung, tức là sự tác động qua lại lẫn nhau giữa
sự vật và hiện tượng làm cho tất cả không ngừng biến đổi.
Ph.Ăngghen chỉ rõ "vận động riêng biệt có xu hướng chuyển thành cân bằng, vận
động toàn bộ phá hoại sự cân bằng riêng biệt"
1
và "mọi sự cân bằng chỉ là tương đối và
tạm thời"
2
b) Không gian, thời gian
Trong lịch sử triết học, xung quanh các phạm trù không gian và thời gian đã có
nhiều quan điểm khác nhau. Những người theo chủ nghĩa duy tâm phủ nhận tính khách
quan của không gian và thời gian.
Vào thời thế kỷ XVII - XVIII, các nhà duy vật siêu hình tập trung phân tích các
khách thể vĩ mô vận động trong tốc độ thông thường nên đã tách rời không gian và thời
gian với vật chất.
Trên cơ sở các thành tựu của khoa học và thực tiễn, chủ nghĩa duy vật biện chứng
cho rằng:
Bất kỳ một khách thể vật chất nào cũng chiếm một ví trí nhất định, có một kích
thước nhất định, ở vào một khung cảnh nhất định trong tương quan với những khách thể
khác. Các hình thức tồn tại như vậy của khách thể vật chất được gọi là không gian.
Mặt khác, sự tồn tại của các khách thể vật chất còn được biểu hiện ở mức độ lâu
dài hay mau chóng, ở sự kế tiếp trước hay sau của các giai đoạn vận động. Các hình
thức tồn tại như vậy được gọi là thời gian.
Không gian và thời gian gắn bó mật thiết với nhau và gắn liền với vật chất, là
phương thức tồn tại của vật chất. Điều đó có nghĩa là không có một dạng vật chất nào
tồn tại ở bên ngoài không gian và thời gian. Ngược lại, cũng không thể có thời gian và
không gian nào ở ngoài vật chất. Ph.Ăngghen viết: "Các hình thức cơ bản của mọi tồn
tại là không gian và thời gian; tồn tại ngoài thời gian thì cũng hết sức vô lý như tồn tại
ngoài không gian"
3
. V.I.Lênin cho rằng, để chống lại mọi chủ nghĩa tín ngưỡng và mọi
1. Sđd, t.20, tr. 740.
2. Sđd, t.20, tr. 741.
3
. C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994, t.20, tr. 78.
83
