Câu chuyện của ông Asmunsen về những nỗi điêu đứng của ông trong
việc làm chủ mỏ đá đặc biệt là hay. Ông thú thực rằng mỏ đá ông không
đem lại một chút lợi nhuận nào, mặc dầu khối lượng kinh doanh rất đáng
kể, do chỗ San Francisco bị trận động đất lớn tàn phá. Công cuộc xây dựng
lại San Francisco kéo dài sáu năm, tổng số doanh thu của ông tăng lên bốn
lần, rồi tám lần, thế mà ông cũng không giàu thêm được chút nào.
- Công ty đường sắt có phần lại còn biết rõ việc kinh doanh của tôi hơn
cả tôi nữa kia, – ông nói. – Những khoản chi tiêu của tôi, nó biết không sai
một xu, nó thuộc cả các điều khoản trong những hợp đồng của tôi. Nó làm
cách nào mà biết rõ như thế được tôi cũng chỉ đoán phỏng chừng thôi. Chắc
nó phải có điệp viên trong đám nhân viên của tôi, chắc nó còn lui tới tất cả
những người kí hợp đồng với tôi nữa. Các ngài xem, tôi vừa kí được một
hợp đồng lớn, tiền lời tưởng đã ngon ơ, thế là giá vận tải từ mỏ đá ra thị
trường lập tức tăng lên. Họ cũng không thèm giải thích gì cả. Công ty
đường sắt đã nuốt chửng chỗ tiền lời của tôi. Trong những trường hợp như
thế, tôi không có cách nào để làm cho họ xét lại việc tăng giá. Ngược lại,
những khi có tai nạn, phí tổn khai thác tăng lên, hoặc hợp đồng khó nhai
hơn, y như họ hạ giá vận chuyển. Kết quả là thế nào? Lãi lớn lãi nhỏ của
tôi, công ty đường sắt nó nẫng hết.
Ernest ngắt lời hỏi:
- Số còn lại tính đến cùng cũng chỉ xấp xỉ tiền lương trả cho ông như trả
cho một viên giám đốc, nếu công ty đó là chủ mỏ đá chứ gì?
- Chính thế, – ông Asmunsen trả lời. – Vừa mới rồi, tôi tính sổ sách suốt
mười năm qua. Té ra số tiền lời kiếm được cũng chỉ vừa bằng tiền lương
của một viên giám đốc. Khác nào chính công ty đường sắt có cái mỏ đá ấy
và thuê tôi điều khiển.
- Tuy vậy vẫn có chỗ khác, – Ernest cả cười. – Là đáng lí ra, công ty
phải gánh tất cả những rủi ro mà ông đã vui lòng gánh giúp.
