nhân dân bằng cách xây dựng đền đài và kim tự tháp. Dưới ách bọn thiểu số
thống trị, sẽ có một giai cấp phát đạt: không phải giai cấp thầy tu đâu, mà là
giai cấp nghệ sĩ. Và thay thế cho tầng lớp thương nhân của giai cấp tư sản
sẽ là những đẳng cấp lao động. Và bên dưới sẽ là một cái vực thẳm trong đó
lớp dân đen, tức là tuyệt đại đa số nhân dân, sẽ đau đớn ê chề, sẽ chết đói,
sẽ rữa xác ra, nhưng bao giờ cũng vẫn sinh sôi nảy nở. Và cuối cùng cũng
chưa ai biết là một ngày nào họ sẽ đứng lên khỏi vực thẳm; các đẳng cấp
lao động và tập đoàn thiểu số thống trị sẽ sụp đổ tan tành; và rồi cuối cùng,
sau một quá trình của nhiều thế kỉ, sẽ là thời đại của con người bình thường.
Trước đây anh vẫn mơ ước được thấy cái ngày đó; nhưng bây giờ thì anh
biết rằng anh sẽ không bao giờ thấy được. Anh ngừng một lát, nhìn tôi và
nói tiếp.
- Xã hội tiến hoá chậm ghê cơ, chậm đến phát sợ lên, có phải không, em
yêu quý của anh? Tôi vòng tay ôm chặt lấy anh, và anh nép đầu vào ngực
tôi: - Em hát đi cho anh nghe, - anh thì thầm, nũng nịu. - Anh đã nhìn thấy
một ảo ảnh và bây giờ anh muốn quên đi.
--------------------------------
1 "Chủ nghĩa phong kiến từ thiện của chúng ta" là một cuốn sách của
Ghent xuất bản năm 1902. Mọingười đều quả quyết rằng Ghent đã đem tư
tưởng thiểu số thống trị đến đặt vào đầu óc bọn đại tư bản. Việc mọi người
tin như thế thể hiện trong nền văn học của suốt ba thế kỉ bị cáiGót sắt thống
trị và ngay trong nền văn học của thế kỉ đầu tiên của thế giới đại đồng.
Ngày nay chúng ta đã biết rõ hơn. Những dù rõ đến đâu, hiểu biết của
chúng ta cũng không rửa được tiếng cho Ghent là một người vô tội đã từng
bị chửi rủa nhiều nhất trong lịch sử.
2 Dưới đây là mấy ví dụ về những quyết định đầy tính chất thù địch đối
với lao động của các toà án. Việc dùng trẻ con làm việc trong các vùng mỏ
than thì ai ai cũng biết. Năm 1905, lao động ở Pennsylvania đã thành công
trong việc đòi thông qua đạo luật bắt buộc ràng những lời tuyên thệ của cha
