I. NGUỒN GỐC VÀ HOẠN LỘ
NGUỒN GỐC
Sử chép về nguồn gốc Hồ Quí Ly rất mù mờ.
Theo Khâm định Việt sử, « Hồ Quí Ly là cháu bốn đời của Hồ Liêm,
dòng dõi ở Chiết Giang bên Trung Hoa. Tổ là Hồ Hưng Dật trôi dạt sang
Việt Nam từ đời Ngũ Quí (907-909), làm quan, lập ấp ở làng Bèo Dột, nay
thuộc huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An. Đến đời Hồ Liêm thì dời ra ở Thanh
Hóa. Quí Ly làm con nuôi Lê Huấn nên đổi ra họ Lê. Sau khi đoạt ngôi nhà
Trần, Quý Ly lấy trở lại họ Hồ, đổi tên nước là Đại Ngu, tuyên bố rằng họ
Hồ thuộc dòng dõi vua Nghiêu Thuấn ngày xưa ».
Trong quyển NHÀ CHÍNH TRỊ HỒ QUÍ LY, Chu Thiên đã tỏ ra ngờ
vực về lý lịch họ Hồ chép trong Cương mục, và cho rằng sử thần đã xuyên
tạc, có lẽ, về nguồn gốc của Quí Ly vì những kì thị hẹp hòi.
Theo VIỆT NAM SỬ LƯỢC Quí Ly có hai người cô lấy vua Minh
Tông. Một người sinh ra vua Duệ Tông. Vợ vua Duệ Tông lại là em họ Hồ
Quí Ly. Vì vậy mà Nghệ Tông rất tin dùng và gả em gái là Huy Ninh công
chúa cho Quí Ly.
Như vậy Quí Ly có những liên hệ chằng chịt với các ông vua thời đó.
Như đã nói ở trên, Hồ Nguyên Trừng, con cả Hồ Quí Ly, sau khi bị bắt
sang Tàu và làm quan to, đã làm sách NAM ÔNG MỘNG LỤC, trong đó,
các nhà khảo sử thời nay tìm thấy những sử liệu quý báu về các nhân vật
danh tiếng đồng thời hoặc trước ông, nhưng lại không có những chi tiết rõ
ràng về lý lịch Quí Ly. Quí Ly thụ nghiệp với ai, học hành cách nào mà lại
có những hiểu biết thật tế chói sáng như vậy.
Nhưng NAM ÔNG MỘNG LỤC cũng không thỏa mãn được những điều
ta muốn biết. Ngay việc sử chép hai cô của Quí Ly lấy vua Minh Tông, và
cũng chép hai bà ấy là con của quan Thái y Phạm Công Bân rất giỏi nghề
thuốc và công minh chính trực. Sự liên hệ giữa Quí Ly và quan Thái y như
