3. Hóa (phát triển)
Cổ nhân cho ta phương tiện để thấu hiểu và nhận biết. Hóa tức là biết rõ
những phương tiện ấy để rồi chối bỏ chúng. Rất ít người thừa hưởng gia tài
của quá khứ rồi lại phát triển nó, hóa nó. Hưởng mà không hóa thì thất bại
bởi chính quan niệm hẹp hòi của mình. Nếu cái chí chỉ là mong được như
quá khứ thì đó chưa phải là chí lớn. Cho nên người quân tử coi quá khứ chỉ
là phương tiện để biến hóa, phát triển cái mới mà thôi.
Còn có câu: “Bậc chí nhân không có phương pháp gì.” Nói vậy không có
nghĩa là họ không có phương pháp, mà là họ có cái phương pháp cao nhất,
là phương pháp của vô phương pháp. Bởi lẽ bên cạnh nguyên lý còn có
thực tiễn, và bên cạnh “phương pháp” còn có cái biến hóa khôn lường vậy.
Phải biết nguyên lý và cách biến hóa nó vào thực tiễn, cũng như phải biết
phương pháp để dụng nó một cách mềm dẻo. Phải chăng hội họa chỉ là cái
phương pháp biến hóa lớn lao của vũ trụ? Cái tinh thần của núi sông, cái
sinh hóa của vạn vật, cái công dụng của âm dương, tất cả đều được phát lộ
qua bút mực mô tả vũ trụ vì niềm hoan lạc của chính chúng ta. Người ngày
nay không hiểu được điều đó. Họ chỉ biết nói, “Nét sô của họa sỹ này họa
sỹ kia có thể là nền tảng của hội họa. Phải giống được phong cảnh của họa
sỹ này họa sỹ kia thì tranh vẽ mới có giá trị lâu dài. Cái không khí lãnh đạm
an khang trong tranh của họa sỹ này họa sỹ kia có thể bộc lộ được thần thái
đạo đức của ta. Nếu không có cái kĩ năng ấy, nghệ thuật sẽ chỉ là mua vui
mà thôi.” Cứ thế, họa sỹ trở thành nô lệ của một họa sỹ nổi tiếng nào đó
khác, chứ không phải là người chủ của chính mình. Ngay cả khi họ chép
tranh rất thành công đi nữa, họ vẫn chỉ là kẻ ăn thức ăn thừa trong chính
ngôi nhà của mình mà thôi. Còn có giá trị gì của riêng người họa sỹ đó nữa?
Lại có người nói, “Họa sỹ này đã mở rộng cho tôi. Họa sỹ kia đã khơi sâu
cho tôi. Tôi nên đi theo trường phái nào? Tôi nên chọn đẳng cấp nào? Tôi
nên tự so mình với ai? Nên chịu ảnh hưởng gì? Dùng kiểu chấm và kiểu
mực nhòe nào đây? Nét viền và nét sô nào đây? Cấu trúc nào và giải pháp
nào sẽ khiến tôi gần hơn với cổ nhân và cổ nhân gần hơn với tôi?”
