Những anh hùng thực sự trong chiến dịch bình nam như Mã Trung, Lý
Khôi và sau này là Trương Nghi lại thành ra vai phụ không nổi trội.
Đối chiếu ghi chép lịch sử và tình tiết tiểu thuyết, đoạn miêu tả bảy lần bắt
bảy lần tha, đích xác là khó tin theo hoàn toàn.
Lời bình của Trần Văn
“Tam quốc diễn nghĩa” tuy già nửa là sự tô vẽ phi lịch sử, song La Quán
Trung với ngọn bút tài hoa đã miêu tả như một nhà chính trị, quân sự, triết
học và mưu lược học, đích xác đã khiến người ta phải cảm động, trách chi
trong sự nghiên cứu của những nhà Tam quốc học, có không ít đối chiếu với
“Tam quốc diễn nghĩa”.
Câu chuyện bảy lần bắt Mạnh Hoạch ở đây, đích xác có không ít cách nghĩ
chủ quan của nhà tiểu thuyết, rất nhiều tinh tiết cũng là những sáng tác
khiên cưỡng của dã sử. Song Gia Cát Lượng trong tiểu thuyết về kỹ xảo vận
dụng thao lược tựa hồ đã nắm được không ít tinh tuý của binh pháp học.
Thiên “Công quyền” trong“Úy Lạo Tử”có viết:
“Đánh không tất thắng chẳng thể dễ nói là biết đánh, chẳng có quyết tâm
ắt phá được địch, chẳng thể dễ nói là công kích; nếu thuộc hạ mất đi lòng
tin với lãnh đạo thì thưởng phạt gì cũng đều không có tác dụng, mọi người
đã qui tụ thì không dễ tan; đã dẫn quân đi sẽ chẳng về không vậy.
Phải đón đợi thời cơ, tiến đánh như cứu kẻ chết đuối, nếu thấy nơi quá
hiểm trở thì không đánh: gặp khiêu chiến phải cẩn thận, nếu nóng nảy sẽ
khó thu được thắnq lợi”.
Bảy lần bắt bảy lần tha tuy khó tránh khỏi có chỗ khoa trương tô vẽ, song
sự chuẩn bị chu đáo về chiến thuật của Gia Cát Lượng, tất cả đều dự liệu
trước so với Mạnh Hoạch, khiến ông ta đối mặt với thiên thời, địa lợi không
thuận lợi, thậm chí khó khăn trùng trùng, vẫn có thể liên tục giành được
thắng lợi, nguyên nhân chủ yếu chính là ở đấy; khi chỉ huy tác chiến, tối ky
là do dự không quyết, sau khi hạ quyết tâm, phải dốc toàn lực thực hiện.
