tự Chămpa, chứng tỏ người Chăm đâ từng chọn hang này
làm nơi thờ cúng.
Vua Minh Mạng triều Nguyễn đã sắc phong cho động
này là "Diệu ứng chi thần" và hình ảnh của động từng được
khắc trên một trong Cửu đỉnh ở kinh thành Huế. Sách Đại
Nam Nhất thống c h í mô tả: "Lưng động dốc như vách, âm
u sâu thẳm, trong động thạch nhũ rủ xuống, hoặc như cây
hoa, chuỗi ngọc, hoặc như tượng Phật, hoặc như gấm vóc,
phong cảnh thanh u..."
Cuối thế kỉ 19, linh mục người Pháp là Léopold Michel
Cadière từng thám hiểm động này và đã khám phá ra
những chữ viết Chăm trong động. Tôn vinh động này lên
tầm "Đông Dương đệ nhất động", Cadière đã bước đầu giới
thiệu ra thế giới. Tháng 7-1924, nhà thiên văn người Anh
là Baton đã thám hiểm động Phong Nha trong 14 ngày và
ca ngợi vẻ đẹp của động như một mê cung. Tạp chí Extrise
A sie năm 1929 mô tả: "Một s ố thạch nhũ mọc trông hệt
đèn lồng trong những buổi dạ hội, đường xếp rất khéo; một
s ố khác treo lơ lửng như những cánh hoa, đài hoa. M ột vài
vách hang lại bao phủ bởi những ống dài như ống sáo của
những chiếc đại phong cầm trong nhà thờ... Toàn thể chỗ
nào cũng trau chuốt, nổi bật vì những chi tiết tỉ mĩ".
Một số nhà thám hiểm Pháp đã ghi lại: "Vô s ố tượng
đá lởm chởm, đủ mọi hình thù kì dị, sắp xếp hỗn độn hết
sức nên thơ, mang tất cả màu sắc của cầu vồng; trong
dó có th ể thấy bên cạnh những màu hồng nhạt của một
bức tranh Watteau là màu xanh da trời của một bức tranh
