nương náu trong kabbalah, các câu chuyện aggadah, mê tín và thi ca. Đó là
chiến thắng của phi lý trí. Tác phẩm của Maimonides và các nhà duy lý
khác không hẳn bị đốt, nhưng chúng không còn quan trọng nữa. Sau đại
dịch Cái chết đen và vô số sự bạo tàn gây ra cho người Do Thái, trào lưu
của giới chính thống là đổ lỗi cho chủ nghĩa duy lý và các tội lỗi khác
chống lại Chúa đã gây ra những thảm hoạ này.
Thế nên Do Thái giáo, vào thế kỷ 12 và 13 từng ở tuyến đầu tri thức, đã trở
nên hướng nội. Maimonides từng coi niềm tin vào Chúa cứu thế là một đức
tin Do Thái, nhưng ông lại luôn kịch liệt phản đối thuyết tận thế và thuyết
cứu thế, cho đó là “thần thoại của dân chúng.” “Chớ có nghĩ,” ông viết
trong tác phẩm Mishneh Torah của mình, “rằng Chúa cứu thế sẽ làm ra các
dấu hiệu và điều kỳ diệu… Torah cùng tất cả các lề luật và quy định của nó
mãi mãi có giá trị và nó sẽ không được thêm vào hay bớt đi gì hết.” Sẽ
không có “chệch hướng khỏi đường đi thông thường của mọi sự hay bất cứ
thay đổi nào trong trật tự đã được tiền định” - bất cứ gợi ý nào ngược lại
trong Kinh Thánh chỉ là “lối nói hình tượng.”
Thái ngày càng khốn khổ, thì thuyết tận thế và thuyết cứu thế liền bắt đầu
hồi sinh. Thiên thần và quỷ dữ tăng gấp bội. Những đắn đo trong lòng cùng
các kiểu sùng bái kỳ quặc cũng vậy. Giáo sĩ Jacob ben Yakar từng dùng râu
làm sạch một chỗ trước cái Rương Thánh tích; Giáo sĩ Shalom ở Áo ăn các
món ăn chứa thịt trong một phòng và đồ ăn từ sữa trong một phòng khác,
và nhất nhất cho rằng dân ngoại mà mang nước đến cho ông thì phải mặc
áo choàng trắng. Nhiều người tin rằng lòng mộ đạo sẽ đưa Chúa cứu thế
đến nhanh hơn và do đó sẽ đập tan các đoàn quân áp bức. Người Do Thái
tiến hành một cuộc săn tìm nội bộ những kẻ chỉ điểm, thường bị nguyền rủa
mỗi khi ngày Sabbath đến và đôi khi bị xử tử nếu bắt được. Họ vẫn rất
khoan dung theo một số cách: ở những cộng đồng nhỏ hơn, một người Do
Thái mà cảm thấy mình bị đối xử tệ hoặc oan sai thì có thể tạo ra cái được
gọi là “một vụ tai tiếng được phép” bằng cách ngắt lời cầu nguyện hay các
buổi đọc Torah. Nhưng người ta ngày càng viện đến việc rút phép thông
công. Có các mức độ trừng phạt: nazifah, đuổi bảy ngày; niddui, cách ly
