người tị nạn có một tác động tình cảm sâu sắc không chỉ đối với người Do
Thái Ba Lan, mà còn đối với các cộng đồng Do Thái khắp nơi.
Như ở các thời kỳ trước đó, thảm hoạ có tác động củng cố các yếu tố phi lý
và khải huyền trong Do Thái giáo, nhất là làm cho người Do Thái trở nên
cực kỳ nhạy cảm với các dấu hiệu giải thoát của Chúa cứu thế. Sự lạc quan
duy lý của thế kỷ 12 được phản ánh trong các tác phẩm của Maimonides
gần như đã biến mất vào cuối thế kỷ 14, khi mà ở hầu khắp các nơi cộng
đồng Do Thái đều gặp phải sức ép. Trong các tầng lớp thượng lưu Do Thái,
chủ nghĩa thần bí kabbalah ngày càng lớn mạnh. Sự phá hủy và tứ tán của
cộng đồng lớn ở Tây Ban Nha từ những năm 1490 thúc đẩy xu hướng phi
lý theo hai cách. Thứ nhất, nó dân chủ hóa kabbalah. Từ một khoa học đặc
thù được truyền dạy bằng miệng trong giới tinh hoa có giáo dục, hoặc
thông qua văn bản được lưu hành bí mật, kabbalah trở thành tài sản công.
Rất nhiều văn bản chứa các phần của Zohar hay hợp tuyển kabbalah được
lưu hành trong các cộng đồng Do Thái khắp nơi. Sự xuất hiện của nghề in
ấn Do Thái mang lại hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ. Trong những năm 1558-
1560, hai phiên bản Zohar hoàn chỉnh được in để cạnh tranh với nhau ở
Cremona và Mantua. Các bản in sau đi cùng cộng đồng Do Thái lưu vong
tới mọi nơi, ở Leghorn và Constantinople, ở Smyrna, Salonika, và nhất là ở
Đức và Ba Lan.
Trong các phiên bản được yêu thích của mình, kabbalah
pha trộn với mê tín dân gian và các câu chuyện aggadah được thông tục
hóa, vốn luôn chiếm một phần lớn trong tôn giáo hằng ngày ở người Do
Thái bình dân. Sau một hoặc hai thế hệ, không thể phân biệt được truyền
thống này với truyền thống kia: chúng hợp lại thành một khối kết dính của
những hiểu biết truyền miệng ma thuật-thần bí.
Thứ hai, các cuộc trục xuất Tây Ban Nha làm cho kabbalah trở nên năng
động bằng cách bổ sung một yếu tố mạt thế được tập trung vào khái niệm
Zion và sự đến của Chúa cứu thế. Kabbalah và tính mê tín ngày càng tăng
của nó không chỉ là một cách thần bí để biết về Chúa và trở thành một lực
lượng lịch sử, mà còn là một phương tiện để đẩy nhanh sự cứu rỗi Israel.
