là: hiểu biết thế tục nên đóng vai trò, nếu có, như thế nào trong nền văn hóa
của Chúa? Họ vẫn bị ngợp trong ảo ảnh trung cổ về một xã hội toàn là tôn
giáo. Đúng là Maimonides đã ủng hộ mạnh mẽ việc chấp nhận khoa học
thế tục và cho thấy nó có thể được dung hoà hoàn toàn với Torah như thế
nào. Nhưng lập luận của ông không thuyết phục được hầu hết người Do
Thái. Thậm chí một người tương đối ôn hoà như Maharal xứ Prague cũng
công kích Rossi vì đã đưa các tiêu chí thế tục áp dụng cho các vấn đề tôn
giáo.
Một số người Do Thái, chẳng hạn những người học trường y ở
Padua, quay lưng với thế giới bên ngoài Torah ngay khi họ trở lại ghetto
vào buổi tối, giống như các doanh nhân Do Thái. Tất nhiên, nhiều người đi
vào thế giới và không bao giờ trở lại; việc đó đã luôn xảy ra. Điều mà ví dụ
tuyệt vời của Spinoza đã cho thấy, trước sự thỏa mãn của hầu hết người Do
Thái, là một người không thể uống nước tại giếng hiểu biết của dân ngoại
mà không gặp rủi ro chết người vì đã đầu độc cuộc sống Do Thái giáo của
mình. Nên ghetto không chỉ là một vũ trụ xã hội, mà còn là một vũ trụ tri
thức.
Vào giữa thế kỷ 18, kết quả rõ ràng là đáng thương đối với tất cả. Như cuộc
tranh luận Tortosa trước đây, vào đầu thế kỷ 15, giới trí thức Do Thái từng
bị cho là lạc hậu và theo chính sách ngu dân. Giờ đây, hơn 300 năm sau,
người Do Thái trong con mắt người Kitô có học - kể cả người không có học
- là những nhân vật bị coi thường và bị nhạo báng, mặc bộ quần áo kỳ
quặc, giam mình trong những mê tín cổ xưa và vô lý, xa cách và biệt lập
với xã hội hiện đại như một trong các bộ tộc bị thất lạc của họ. Dân ngoại
không biết gì và cũng ít quan tâm đến việc học hành của người Do Thái.
Giống như người Hy Lạp cổ đại trước đây, họ thậm chí còn không biết đến
sự tồn tại của việc học hành ở người Do Thái. Với châu Âu Kitô, đã luôn
có một “vấn đề Do Thái.” Ở thời trung cổ, vấn đề là làm thế nào để ngăn
nhóm thiểu số lật đổ này làm ô nhiễm sự thật tôn giáo và trật tự xã hội? Giờ
thì không ai sợ chuyện đó nữa. Với người trí thức là dân ngoại, ít nhất vấn
đề bây giờ là làm thế nào để cứu những con người đáng thương này trong
nhân loại nói chung ra khỏi sự thiếu hiểu biết và tăm tối của họ.
