Khi nhớ tới sự khốn khổ và sợ hãi mà người Do Thái thường gặp phải trong
cuộc sống, việc chủ nghĩa phi lý trí cứ dai dẳng tồn tại không có gì đáng
ngạc nhiên cả. Maimonides coi trí tuệ và lý trí là những thứ vũ khí sắc bén
nhất của người Do Thái, và trên thực tế đúng là vậy - đối với người thuộc
tầng lớp tinh hoa tự tin. Với số đông người Do Thái bình thường, các câu
chuyện về những điều kỳ diệu đã qua, hy vọng về những điều kỳ diệu sắp
tới, là một sự an ủi chắc chắn hơn vào cái thời đầy rắc rối. Văn học thiêng
Do Thái phục vụ cả hai nhu cầu, vì nó có phương pháp chú giải thỏa đáng
về mặt trí tuệ, đồng thời có vô số các câu chuyện không liên quan đến luật
pháp, piyyut hay thơ, và vô số điều mê tín kỳ dị mà trẻ em được nghe mẹ
chúng kể. Người Do Thái càng bị ngược đãi và khốn đốn về mặt kinh tế, họ
càng quay sang các câu chuyện cổ tích thần thánh thiêng liêng. “Đã có lúc,”
một câu chuyện chú giải Kinh Thánh ghi rằng, “khi tiền không khan hiếm,
mọi người nóng lòng muốn nghe Mishnah, halakhah và Talmud. Ngày nay,
tiền khan hiếm, và tệ hơn, mọi người ốm yếu vì phải làm nô lệ, tất cả
những gì họ muốn là nghe lời ban phước và an ủi.”
Người Do Thái sống vô cùng khổ cực cả dưới thời Hồi giáo và Kitô giáo.
Chuyện này có thể đúng, như một trong những học trò của Abelard nhận
định đầy ganh tị, “Một người Do Thái, cho dù có nghèo đến đâu, nếu anh ta
có 10 đứa con trai, sẽ cho chúng đi học hết, không phải để có lợi lộc gì như
người Kitô vẫn làm, mà để hiểu về luật của Chúa - và không chỉ con trai mà
cả con gái của anh ta nữa.”
Nhưng kiểu duy lý Do Thái giáo mà
Maimonides ủng hộ thực sự chỉ khả thi với tầng lớp thượng lưu, và chủ yếu
vẫn là tài sản của tầng lớp này. Như tư liệu trong nhà kho cho thấy, thứ tín
ngưỡng dân gian mà ông vô cùng căm ghét và kịch liệt phản đối lại phát
triển rầm rộ ngay trước mũi ông tại Fustat. Người Do Thái thực hành cả
phép thuật trắng lẫn phép thuật đen. Họ làm trò ảo thuật với lửa, làm cho
chim ngừng bay rồi bay lại, gọi cả hồn thiện lẫn hồn ác trong các nghi lễ
đôi khi kéo dài cả đêm, rồi đốt khói để xua những hồn này đi. Họ rơi vào
thôi miên. Họ làm lễ gọi hồn. Có những câu chú bảo vệ trên các chuyến đi,
diệt hết chấy rận trong nhà, làm cho đàn ông đàn bà yêu nhau, hay “tuyên
