thổ Campuchia, trên đường tiến quân đã đánh chiếm PhnômPênh. Cánh thứ
ba qua đất Lào, tiến vào vùng Quảng Trị và Nghệ Tĩnh. Trước sức đề kháng
và tấn công mãnh liệt của quân dân ta, quân Xiêm thất bại to đành phải rút
lui không những khỏi Nam Bộ mà cả Campuchia nữa.
2. Tổ chức nhà nước và tình hình kinh tế xã hội
Chính quyền nhà nước nằm trong tay quan lại phong kiến. Đứng đầu
đẳng cấp phong kiến là nhà vua. Giúp vua có 3 hội đồng:
a) Hội đồng các hoàng thân (Chaopha)
b) Hội đồng thượng thư (Cờrôm)
c) Hội đồng tư pháp (Brắcnan).
Quyền hành chính tập trung trong tay các bộ. Hai bộ lớn nhất là
Maháttai và Calahôm. Bộ Maháttai (Bộ Nội vụ) kiểm soát các tỉnh miền
Bắc và cưỡng bức nhân dân phục dịch nhà nước. Bộ Calahôm (Bộ Chiến
tranh) kiểm soát các tỉnh miền Nam và phụ trách quốc phòng. Nhưng gặp
lúc chiến tranh thì người đứng đầu 2 bộ này đều là tướng chỉ huy tối cao
quân đội. Theo đạo luật năm 1815 thì quốc gia chia thành các tỉnh, có nội
tỉnh và ngoại tỉnh tùy theo vị trí địa dư và tính chất phụ thuộc. Đứng đầu
mỗi tỉnh có hoàng thân Chaopha được phái tới từ trung ương hoặc nhà cầm
quyền địa phương hay quan chức do nhà vua bổ nhiệm. Đơn vị hành chính
cơ sở là xã. Trách nhiệm của người đứng đầu xã là phải nộp đủ thuế, huy
động lao dịch đầy đủ cho nhà nước và chiêu tập dân binh khi cần.
Hệ thống đẳng cấp phong kiến Xiêm phức tạp, dưới vua có các chức
quan: Chaopha, Chao (cai trị những tỉnh lớn nhất); ChaoPaia (đứng đầu
các bộ hoặc tỉnh lớn), Paia (quan trong các bộ, trưởng đồn trú, cai trị tỉnh
bé) và nhiều chức khác như Phơra, Luăng, Cum, Mươn … Các chức quan
thấp nhất ở thôn xã là Naipan, Nairốt, Naixip. Đáng chú ý là các chức tước
phong kiến này đều cha truyền con nối.
