Lynch thậm chí còn tóm tắt một cách lạnh lùng hơn nữa: “Có 60.000 chuyên
gia kinh tế ở Mỹ, nhiều người trong số họ được thuê làm toàn thời gian chỉ
để dự báo các kỳ suy thoái và mức lãi suất, và nếu họ dự báo thành công hai
lần liên tiếp, thì bây giờ họ đều đã là triệu phú cả… Theo tôi được biết, hầu
hết trong số họ vẫn đang làm công ăn lương, mà điều này tự nó đã nói lên tất
cả.” Ông nói câu đó mười năm về trước. Ngày nay, nước Mỹ có lẽ còn thuê
số chuyên gia kinh tế nhiều hơn gấp ba lần - mà chất lượng dự báo chẳng
thu lại kết quả nào, hoặc kết quả rất hạn chế.
Vấn đề là các chuyên gia lại được thoải mái tự tung tự tác mà không phải
chịu hậu quả mấy. Nếu may mắn đoán trúng, họ sẽ được truyền thông quan
tâm, nhận được các đề nghị tư vấn và các hợp đồng xuất bản. Nếu đoán sai
bét, họ cũng chẳng bị phạt gì - dù là đền bù thiệt hại về tài chính hay bị mất
uy tín. Viễn cảnh lợi cả đôi đường này gần như càng khuyến khích họ đưa ra
thật nhiều lời tiên tri. Và quả thực, càng đưa ra nhiều dự báo, thì họ càng có
khả năng tình cờ nói đúng. Lý tưởng phải là, họ đáng lẽ phải trả tiền cho một
dạng “quỹ dự báo” - chẳng hạn như 1.000 đô la cho mỗi dự báo. Nếu dự báo
chính xác, chuyên gia này sẽ được lấy lại tiền kèm theo lãi. Nếu dự báo sai,
số tiền ấy sẽ đổ vào làm từ thiện.
Vậy điều gì có thể dự đoán còn điều gì thì không? Một số thứ khá là đơn
giản. Chẳng hạn, tôi có thể dự đoán gần đúng về cân nặng của mình trong
một năm tới. Tuy nhiên, một hệ thống càng phức tạp thì khung thời gian
càng dài, và tầm nhìn về tương lai càng mờ ảo. Trái đất ấm lên, giá dầu,
hoặc tỷ suất quy đổi là gần như không thể dự đoán được. Các phát minh thì
hoàn toàn không thể nào dự đoán được bởi nếu biết chúng ta sẽ phát minh ra
công nghệ gì trong tương lai, thì ta đã phát minh ra nó luôn từ hiện tại rồi.
Vì thế, hãy biết phê bình khi bạn bắt gặp các dự báo. Bất cứ khi nào nghe
được một dự báo, tôi đều mỉm cười, cho dù nghe nó u ám đến thế nào. Sau
đó tôi sẽ tự hỏi mình hai câu hỏi. Thứ nhất, động cơ của vị chuyên gia kia là
gì? Nếu là người làm công ăn lương, liệu anh ta có mất việc khi luôn dự báo
sai hay không? Hay anh ta là một chuyên gia tự phong kiếm tiền nhờ viết
sách và thuyết giảng? Các chuyên gia tự phong này sống nhờ vào sự quan
