Là một người đã được khai sáng, bạn sẽ chỉ cười trước sự mê tín ngớ
ngẩn này. Nhưng gượm đã nào: ngộ nhỡ tôi đặt bạn vào tình huống này theo
cách sau đây thì sao? Liệu bạn có mặc chiếc áo len đã được giặt sạch tinh
tươm mà Hitler đã từng mặc hay không? Hẳn là không, đúng không? Vậy,
có vẻ như bạn cũng vẫn chưa mất đi toàn bộ cảm giác tôn kính đối với
những thế lực vô hình. Rõ ràng, chiếc áo len này chẳng còn liên quan gì đến
Hitler nữa. Không còn một chút phân tử nào của Hitler còn sót lại trên đó.
Tuy nhiên, việc mặc nó vào vẫn cứ khiến bạn khó chịu. Đó không chỉ là vấn
đề tôn trọng. Phải, chúng ta muốn thể hiện một hình ảnh “đúng mực” trước
những người khác và trước bản thân chúng ta, nhưng ngay cả khi chúng ta
chỉ có một mình và chúng ta tự thuyết phục bản thân rằng chạm vào chiếc áo
len chẳng hề đồng nghĩa với việc ủng hộ Hitler một chút nào, thì ý nghĩ ấy
vẫn khiến ta khó chịu. Phản ứng dựa trên cảm xúc này rất khó gạt đi. Ngay
cả những người tự coi mình là có lý trí cũng khó mà loại bỏ được hoàn toàn
niềm tin về những thế lực huyền bí (bao gồm chính tôi).
Những quyền lực huyền bí kiểu như vậy không thể dễ dàng bị dập tắt.
Nhà nghiên cứu Paul Rozin và các đồng nghiệp tại Đại học Pennsylvania đã
yêu cầu những người tham gia thử nghiệm mang đến những tấm ảnh chụp
người thân của họ. Chúng được gắn vào những tấm bia và người tham gia
phải ném phi tiêu vào đó. Xé thủng một tấm hình bằng phi tiêu không hề gây
hại đến người trong ảnh, thế nhưng những người tham gia đều thể hiện sự do
dự trông thấy. Họ ném kém chính xác hơn hẳn một nhóm khác ném phi tiêu
vào các tấm bia bình thường ngay trước họ. Những người tham gia hành xử
như thể một thế lực huyền bí đã ngăn họ ném trúng các tấm hình.
Thành kiến lây lan mô tả việc chúng ta không thể phớt lờ mối liên quan
mà chúng ta cảm thấy đối với một số món đồ nhất định - cho dù chúng có từ
thời xa xưa hay có liên quan gián tiếp (như trường hợp các tấm hình). Tôi có
một người bạn là phóng viên chiến tranh lâu năm làm việc cho kênh truyền
hình công cộng France 2 của Pháp. Giống như hành khách trên một chuyến
tàu xuyên vùng biển Ca-ri-bê mang về nhà những đồ lưu niệm từ mỗi hòn
đảo - một chiếc mũ rơm hoặc một quả dừa có hình vẽ - bạn tôi cũng sưu tập
kỷ vật từ các chuyên phiêu lưu của cô ấy. Một trong những nhiệm vụ cuối
