Họ thờ thần làng, y như Việt Nam, và không bao giờ hỏa táng như người
Lào. Theo truyền thuyết của họ thì xưa kia họ ở trong nước Việt Nam
những vùng rừng núi, nhưng họ lại không biết tại sao tổ tiên của họ lại trôi
dạt sang xứ Lào.
Về người Khả Lá Vàng, ta còn lập ra được một giả thuyết, chớ như về
người Phu Tơn thì thật không thể đoán biết được một cái gì.
Y phục, ngôn ngữ, tục nhuộm răng đen và tục ăn Tết Việt, cho thấy rằng
họ là người Việt. Nhưng họ trôi dạt sang Lào vì lý do gì và từ thời nào? Họ
không trốn tránh lang thang, không lãnh đạo chủng Mê-la-nê trong rừng
sâu, thì hẳn họ không phải ở trong trường hợp của người Khả Lá Vàng.
Vấn đề không có hai chủng tộc nầy cho thấy rằng những Phu Tơn thuần
Việt hơn người Mường và người Khả Lá Vàng nhiều lắm. Chi tiết đó, phụ
với sự kiện họ nói tiếng Việt kim thời ngày nay, cho thấy rằng họ di cư sang
Lào không lâu lắm, có lẽ vào thế kỷ XIII mà chủng Thái xâm lăng Đông
Nam Á, trong đó có thượng du Bắc Việt, và có thể họ là người Việt ở
thượng du.
Có lẽ trên bước đường chạy loạn, vì lẽ nầy hay lẽ nọ, họ không về được
miền xuôi nên chạy sang Lào, nhưng rồi cũng rơi vào tay Thái. Nhưng họ
không chạy nữa vì họ thấy rằng dân Thái không dữ tợn mà cũng gần đồng
ngôn với Việt, sở dĩ họ xâm lăng Việt chỉ vì bị Trung Hoa rượt sau lưng, họ
không có đất dung thân nên cướp càn đất của dân khác, và khi được đủ đất
rồi thì để yên mọi dân tộc.
Như vậy thì giả thuyết của chính chúng tôi, cho rằng khi dân Thái xâm
lăng thượng du Bắc Việt thì đất đó là đất bị dân Việt bỏ hoang, không còn
đúng nữa.
Mà theo suy luận thì cũng không đúng, ở thượng du và trung du, đất Thái
ngày nay, có rất nhiều thung lũng rất lành và đó là đất tốt nhứt của người
