Người H’mông theo Tin lành Tuyên Quang dù từ bỏ truyền thống thờ cúng tổ tiên nhưng không bỏ văn hóa
chọ tình. Do phải "ký sinh" vào chợ phiên nơi người HTnông đến cư trú, nên chợ tình được điều chinh cho phù họp
với ngày diễn ra chọ phiên bản địa. Sự kiện các tộc người như Nùng, Tày ở Tân An không có thói quen đi chọ tình
mà chi thấy có ở nguôi H’mông là đáng chú ý. Như vậy, trong quá khứ, có thê có nhiều tộc người có cùng văn hóa
chọ tình, nhưng đến nay, chi ghi nhận rõ nét hơn cà hoạt động chợ tình còn ở người H’mông. Người HTnông tới
đâu, chợ tình tới đó. Đây là một chi tiết rất quan trọng. Chợ tình như vậy, có lẽ là một hoạt động văn hóa tiêu biếu
mang "căn cước H’mông".
Nới rộng phạm vi dân tộc học của dân ca là một cách thức để thêm hiểu dân ca. Dân
ca H’mông là cấu trúc nội tâm H’mông được thu hồi lại, phóng chiếu vào trong tiếng hát,
và tiếng hát, khi cất lời, lại làm hiển lộ tâm tính H’mông. Phân tích bề sâu Tiếng hát tình
yêu H’mông là nghiên cứu chính cái quan niệm về tình yêu của tộc người này. Mà tình yêu,
thì đời đời vẫn vậy, là phần cao thượng và đẹp đẽ nhất trong tâm hồn người H’mông. Diễn
giải mở rộng Tiếng hát tình yêu với tư cách là một sự kiện văn học đồng thời là một sự kiện
dân tộc học, tôi hi vọng đưa lại một diện mạo khác trong cái nhìn về người H’mông. Người
H’mông mà nhất là người phụ nữ H’mông dù sống trong cấu trúc xã hội phụ hệ, nam quyền
nhưng vẫn luôn có một khoảng không gian nhất định để duy trì được vị thế chủ động và tự
do trong tình yêu. Đấy là sự biểu hiện của nền dân chủ tộc người thể hiện thông qua mối
tình. Mở rộng quan điểm xã hội lưỡng hệ trong nền văn hóa Việt Nam theo kiểu Insun Yu
(1994, 2001), thì đấy cũng là yếu tố góp thêm vào xác định cấu trúc "xã hội lưỡng hệ" Việt
Nam đa tộc người. Cái xã hội lưỡng hệ Việt Nam thì luôn thừa nhận vị thế quan trọng của
người phụ nữ nhằm phân biệt với mô hình phụ hệ, nam quyền khắt khe Trung Hoa. Điều
ấy, xác định và qui định nền văn hóa Việt Nam là một thực thể song trùng với mô hình
Trung Hoa; Việt Nam còn là Đông Nam Á đa tộc người, đa văn hóa, khác với thế giới Hán
hóa khi nhìn lên miền núi và tiến vào phương Nam. Quan điểm xã hội lưỡng hệ, không chỉ
giới hạn vào người Việt như lối tư duy theo nếp Việt tâm luận quen thuộc khi nhìn văn hóa
Việt Nam. Mô hình xã hội lưỡng hệ cần được mở rộng ra khắp các tộc người ở Việt Nam,
trong đấy, người H’mông cũng là một điển hình.
Cuối cùng, để chốt vấn đề, tìm kiếm một bối cảnh dân tộc học cho Tiếng hát tình yêu
của người H’mông là nhằm dẫn đưa nhận thức đến cấu trúc tinh thần nhân bản, cao đẹp và
tự do trong tâm hồn tộc người. Từ đấy, sẽ điều chỉnh lại sự hiểu về một bản chất căn nền:
người H’mông, đấy là tộc người hiện hữu trong thi tính và tình yêu.
