Chẳng hạn, với Trung Quốc, xuất khẩu của Nhật đã từ 84 triệu đô la năm 1962 tăng
lên hơn 5 tỷ đô la năm 1980, thời điểm mà tất cả các tập đoàn lớn của Nhật có mặt trên
đất Trung Quốc. Cuối những năm 80, xuất khẩu của Nhật gần tới mức 10 tỷ đô la/năm.
Nhật bán sang nước Trung Quốc nghèo những nhà máy chìa khóa trao tay nhưng cả vô
số sản phẩm tiêu dùng: xe hơi, điện tử nghe nhìn, dụng cụ gia đình. Trong mấy năm tôi
ở Trung Quốc, biết bao lần tôi được nghe nói rằng người Nhật chỉ là những “con vật
kinh tế”. “Với người phương Tây các anh, có thể nói chuyện về đủ thứ đề tài. Còn với
người Nhật thì không thể nào được. Họ chỉ hiểu được ngôn ngữ làm ăn” – một đồng
nghiệp ở một tờ báo lớn Trung Quốc nói với tôi như vậy.
Châu Âu cũng là một bạn hàng quan trọng của Nhật Bản. Người châu Âu chúng ta,
dù ở tuổi nào và vị trí xã hội nào, tất cả đều có lúc mua những sản phẩm của Nhật.
Nhưng chính phủ Mỹ là người lót ổ cho các xí nghiệp Nhật thịnh vượng lên. Ra khỏi
vũng lầy sau chiến tranh nhờ sự trợ giúp của Mỹ, Nhật Bản đã xây dựng tiềm lực các
xí nghiệp của mình với sản phẩm xuất khẩu được thực hiện trên thị trường Mỹ, thị
trường lớn nhất thế giới. Thặng dư mậu dịch với Mỹ đã từ 15,8 tỷ đô la năm 1981 tăng
lên 56,3 tỷ đô la năm 1987. Trong mười năm, kết số xuất nhập khẩu chỉ riêng với Mỹ
đã mang lại cho Nhật 343,8 tỷ đô la. Từ 1985 đến 1989 Nhật Bản thực hiện 30,1%
xuất khẩu của mình với Mỹ, trong khi với toàn bộ khối CEE chỉ có 14,1% và với Đông
[34]
.
Thâm hụt mậu dịch toàn cầu và riêng với Nhật Bản, của Mỹ (tỷ đô la)
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
Với
Nhật
15,8
16,8
19,3
33,6
46,2
55,0
56,3
51,8
49,0
Toàn
cầu
22,3
27,5
52,4
101,8
126,5
138,3
152,1
118,5
108,6
Nguồn: Bộ Thương mại Mỹ
Hậu quả tự nhiên của những thặng dư mậu dịch không ngừng lớn thêm ấy là nhiều
nước trên thế giới liên tục chỉ trích Nhật, nhưng thường là không có kết quả. Vả chăng,
những tranh chấp thương mại đã trở thành mối lo âu số một trong quan hệ tay đôi của
Nhật với hầu hết các bạn hàng phương Tây. Trong một thời gian dài, Nhật Bản như
một cô gái đồng trinh kêu gào mình tuyệt đối vô tội, để làm bộ như không nghe thấy
những lời chỉ trích nhao nhao ngày càng gay gắt ở nước ngoài. Các chính phủ, đứng
đầu là Mỹ, buộc tội Nhật Bản buôn bán không trung thực và bảo hộ mậu dịch trái với
các quy định của GATT (Hiệp định chung về mậu dịch và thuế quan).
Nước Nhật khép kín, nước Nhật bị ghen ghét
Nhật Bản có phải là một thị trường khép kín không ? Nhật nhập khẩu sản phẩm chế
biến trị giá khoảng 3% PNB. Tỷ lệ này là 7% ở Mỹ, 14% ở CHLB Đức cũ và 21% ở
Nam Triều Tiên. Đầu tư nước ngoài ở Nhật bằng khoảng 1% tích sản của các xí
nghiệp. Con số này ở Mỹ là 9%, ở Anh là 14% và ở CHLB Đức cũ là 17%. Xuất khẩu
ồ ạt của Nhật (và đặc biệt là thặng dư so với nhập khẩu) chắc chắn không làm vừa lòng
nhiều nước. Cái ý nghĩ, dù đúng hay sai, rằng Nhật Bản khép kín và là một bạn hàng
không sòng phẳng, theo thời gian, đã gây nên những phản ứng dây chuyền đi từ bực
