[←53]
Chẳng hạn, chúng ta không thể so sánh đạo Phật ấy (do thương gia Tàu mang vào – có lẽ cũng
như Thiên Chúa Giáo do thương gia Âu Tây mang vào) với Phong trào vận động Chấn Hưng
Phật giáo đã thành lập Nam kỳ Phật Học hồi năm 1931, (Trung kỳ) Phật Học hội 1932 và Bắc
kỳ Phật Giáo Tổng Hội 1934. Tuy Phật Giáo Việt Nam cũng chịu ảnh hưởng Chấn hưng Phật
Giáo ở Tàu, nhưng đó chỉ là một thúc đẩy ở bên ngoài, còn bên trong vẫn là sự nỗ lực Duy Tân
của chính lực lượng Thiền Môn Việt Nam. Do đó, tuy chưa đạt những thành tích lớn ngay,
nhưng Phật Giáo đã nuôi cái chí tự lực, tự cường và dân tộc hóa để dẫn tới những hoạt động
lịch sử gần đây. Nói cách khác, nếu không có công cuộc Duy Tân ấy của Phật Giáo sau năm
1931, chỉ quen truyền thống xem Phật Giáo Trung Hoa, tăng sĩ Trung Hoa là chân lý như trước
thì Phật Tử hiện nay không thể đứng ra, tự lực dám đương đầu với những trở lực lịch sử chứ
đừng nói là dám làm lịch sử.
