BỘ TRANH CỦA HỢP TÁC XÃ
TRƯỜNG MỸ THUẬT GIA ĐỊNH
Ðược biết đến rộng rãi từ Hội thi “Những cuốn sách vàng” lần thứ 3 năm 2006,
bộ tranh Monographie dessinée de l’Indochine (Chuyên khảo có minh họa về
Đông Dương) đoạt giải Nhất. Từ sự giới thiệu của báo chí, người đọc khám
phá ra những bức tranh minh họa tuyệt đẹp được in thạch bản bằng một kỹ
thuật có từ rất sớm nhưng có lẽ đã đạt mức hoàn thiện nên màu sắc, đường nét
đẹp và hài hòa. Cảnh sinh hoạt của người dân các vùng miền, nhất là của Nam
bộ như kéo quá khứ lại gần hơn. Đó là khoảng ký ức rất cảm động, gần gũi, về
cuộc sống cần mẫn ở nông thôn hay chốn thị thành, về những phong tục ma
chay cưới hỏi, viếng mộ ngày Tết, thăm viếng đền chùa hay cảnh sinh hoạt
đánh cá, làm ruộng, hái cau... cha mẹ, ông bà họ đã trải qua. Thiên nhiên trong
tranh tươi tắn như có nắng vàng lấp lánh trên thân dừa, hàng cau, con kinh
nước trong xanh, cây cầu khỉ hay trên cái lu đựng nước... Trước đó, năm 1995,
nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh in lại 40 bức tranh trong số đó, lấy tên là
Sài Gòn - Gia Định xưa - Ký họa đầu thế kỷ 20 và cuốn sách này nhanh chóng
được mua hết, trở thành hàng hiếm trên thị trường sách cũ.
Bộ sách này là một công trình của trường Mỹ thuật Gia Định năm 1935 mà
người thực hiện là các học sinh đang học tại trường. Chúng ta không biết họ là
ai, ngoại trừ một tác giả quen thuộc là họa sĩ Duy Liêm, theo như xác định của
giáo sư Đinh Trọng Hiếu ở Paris. Các học sinh đi vào cuộc sống đời thường,
ký họa và vẽ lại, rồi dùng kỹ thuật in litho thực hiện. Có tổng cộng 8 tập trong
bộ tranh này, vẽ phong cảnh, sinh hoạt, văn hóa, phong tục tập quán… của
người dân Đông Dương vào khoảng những năm 30 của thế kỷ 20.
Việc thực hiện bộ tranh này không thể tách rời sự thành lập Hợp tác xã mỹ
nghệ của trường Mỹ thuật Gia Định. Thời điểm đó, có thể nói Nam kỳ chưa có
một nền mỹ nghệ bản xứ đúng nghĩa ngoài kỹ nghệ kim hoàn ở Sa Đéc và làm
đồi mồi ở Hà Tiên. Đầu thế kỷ XX, chính quyền Pháp mở ra liên tiếp các
trường Mỹ nghệ Thủ Dầu Một (1901), Biên Hòa (1903), Gia Định (1913). Đội
ngũ các thợ mỹ nghệ được sự hướng dẫn của các nghệ sĩ giỏi đã tăng lên và có
