Boileau
[16]
Kinh nghiệm cũng lại xác nhận, nếu không thông thường, thì ít ra cũng
chắc chắn, rằng một khuynh hướng mà thường chỉ diễn ra với một cường độ
khả dĩ còn kiềm chế được, có thể, trong vài trường hợp, gia tăng đến mức
trở thành một đam mê mãnh liệt vượt hẳn mọi đam mê khác; lúc đó nó vứt
bỏ mọi suy xét và vượt qua mọi trở ngại với một nghị lực và một sự bền bỉ,
ngoài sự tưởng tượng, đến nỗi, để thỏa mãn nó, người ta liều mạng, và còn
thí bỏ mạng mình một các khinh miệt, một khi sự thỏa mãn vẫn bị từ khước.
Các Werther và Jacques Ortis
[17]
chẳng phải chỉ có trong tiểu thuyết, mà
trái lại, hàng năm ở bên Âu còn thấy ít ra cũng nửa tá: sed ignotis perierunt
morlibus illi (nhưng họ đã chết trong tăm tối), vì cái nỗi khổ đau của họ chả
được ai ghi chép ngoài người biên tập biên bản hành chính hay phóng viên
nhà báo. Nhưng những ai hay đọc các tin cảnh sát trên báo hàng ngày của
Anh hay Pháp hẳn chứng nhận rằng tôi nói đúng. Tuy nhiên số người mà
tình lụy đưa đến nhà thương điên còn đông hơn nữa. Sau hết, hàng nằm
người ta còn chứng kiến bao nhiêu cặp trai gái tự tử vì tình duyên trắc trở,
vì hoàn cảnh éo le; quả thật tôi không tài nào hiểu nổi là những người, khi
yêu và biết chắc mình được yêu và hi vọng được hưởng ở tình yêu ấy một
hạnh phúc tột độ, lại không thích tìm mọi cách để tránh né các éo le oan trái
và chịu đựng mọi đau khổ, thay vì là từ bỏ cùng với đời sống một cái hạnh
phúc mà ngoài ra họ không thể thấy có hạnh phúc nào hơn. Nhưng còn về
các mức độ thấp hơn cùng các manh ý nhất thời của tình lụy thì hàng ngày
chả ai lại không từng mục kích, và nếu như còn trẻ, lại còn thường cảm thấy
ngay trong lòng mình.
Do đó, theo như những gì tôi vừa nhắc nhở, người ta không còn có thể
nghi ngờ gì về cái thực tính và tầm quan trọng của tình lụy, và vì thế, thay
vì ngạc nhiên rằng một nhà triết lại lấy cá đề tài cố hữu kia của các nhà thơ
là đề tài của mình, người ta tốt hơn nên ngạc nhiên rằng một đề tài hằng
đóng một vai trò quan trọng đến thế trong đời sống con người cho đến nay
có thể nói là chưa từng được các triết gia nghiên cứu đến, và đối với chúng
ta vẫn còn là một chất liệu mà chưa ai đem phân tích. Người từng quan tâm
