Dùng thể chủ động, bị động
Trong viết lách, sử dụng thể chủ động hay bị động sẽ ảnh hưởng nhiều đến
câu văn. Để tạo ra thể bị động, bạn dùng “bị” hoặc “được”, đôi khi còn kèm
với “bởi”. Những từ này đã trở nên quá quen thuộc, rơi vào loại vô thưởng
vô phạt trong tiếng Việt và hiếm khi độc giả để mắt đến chúng. Nhưng nếu
liên tục dùng thể bị động, thì bạn sẽ nhồi nhét vào bài hàng tá “bị”, “được”
và “bởi”, khiến bài trở nên nhạt nhẽo, thay vì thú vị hơn bằng việc dùng thể
chủ động với những động từ sống động.
Đương nhiên, nói như vậy không có nghĩa hoàn toàn không sử dụng thể bị
động. Bạn sẽ cần tới nó khi muốn hướng sự chú ý của độc giả vào một
người đang chịu đựng hay được nhận một cái gì đó. Hai ví dụ thường gặp:
- Ông ấy bị thiệt mạng trong một vụ tai nạn giao thông.
- Cô ấy được tặng nhiều quà trong sinh nhật tuổi mười tám.
Thể bị động cũng giá trị: tạo ra ấn tượng mạnh nơi độc giả, đặc biệt khi bạn
mô tả sự dữ dội của một sự cố, thảm họa hoặc tai nạn. “Cô ấy bị xe tải đâm.”
sẽ khiến độc giả nhận ra được sự tàn khốc của sự kiện cùng sự bất lực của
nạn nhân hơn là “Xe tải đâm cô ấy”. Khi một người lính thốt lên: “Tôi bị
trúng đạn rồi!”, độc giả cũng cảm nhận những điều tương tự.
Trong tiếng Việt, thể chủ động và bị động hoàn toàn khác nhau. So sánh hai
câu “Mẹ đánh Lan” và “Lan bị mẹ đánh”, có thể nhận ra rằng, tuy cả hai đều
được dùng để miêu tả, nhưng câu thứ hai cho cảm giác mạnh hơn.
Trong tiếng Việt, “bị” và “được” còn có thể diễn tả sắc thái xấu hoặc tốt.
Ví dụ:
