CHƯƠNG II KANT GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ SINH
HOẠT ĐẠO ĐỨC THẾ NÀO?
Công việc Kant phải thực hiện cho kỳ được ở đây là chứng minh rằng,
xét về phương diện ý chí tự do, con người là một hiện hữu vượt ra ngoài thể
giới khả nghiệm: nói cách khác, con người là một vật tự thân. Những gì ông
đã từ chối không chịu đặt dưới quyền của cảm năng và trí năng, thì nay ông
đòi ta phải đặt dưới quyền của ý chí tự do, cũng gọi là lý trí thực hành.
Ngay từ cuốn Phê bình lý trí thuần túy, Kant đã đặt vấn đề sinh hoạt tự
do của con người khi ông luận về những sự xảy ra trong vũ trụ: tất cả vạn
vật đều theo luật nguyên lý nhân quả. Và “con người cũng là một hiện
tượng của vũ trụ khả giác, cho nên theo phương diện này con người phải
chịu quyền những định luật thường nghiệm. Tuy nhiên con người, ngoài
việc tri thức thiên nhiên bằng cảm giác của mình, lại còn tự biết mình qua
những hành vi tự quyết bên trong. Con người không thể cho rằng những
quyết định bên trong này do những ấn tượng giác quan. Bởi vậy con người
biết chắc chắn rằng, xét về một phương diện thì mình là một hiện tượng,
nhưng xét về phương diện một số những khả năng khác của mình, thì mình
là một hữu thể
khả niệm bởi hành vi của mình không thể do tính chất thu nhận của cảm
năng”
. Thực vậy, tự do là một kinh nghiệm bên trong của con người:
con người biết mình có thể tự quyết về hành vi của mình. Tất nhiên mỗi khi
hành động, con người hoàn toàn chịu quyền những định luật của thiên
nhiên: chẳng hạn muốn về thăm cha mẹ, tôi phải mua vé xe đò, phải gánh
chịu những cực nhọc của đường trường và thời tiết, chịu những nguy hiểm
của mìn và của tai nạn có thể xảy ra; nhưng nếu tôi không muốn đi thì thôi,
tất cả những cái vừa nói trong dự tính trên đây không bao giờ trở thành sự
thực cho tôi. Đó là một nhận định có vẻ tầm thường, nhưng thực ra đó là
“trái táo Neivton” đối với những người chịu suy nghĩ như Kant. Mọi vật
trong thiên nhiên đều bị chi phối bởi luật nhân quả tất định, chỉ riêng những
quyết định của tôi là không bị chi phối như thế: bao nhiêu lý lẽ bà con đưa
