nhân vạn vật cùng là ý nghĩa đời sống mình. Vậy mà tìm trong thế giới hữu
hình, ta chỉ thấy những sự vật nửa chừng, nghĩa là những sự vật vừa là hậu
quả vừa là nguyên nhân, hậu quả của những cái đi trước nó và nguyên nhân
cho cái đi sau nó. “Thế giới khả giác không là gì khác ngoài một chuỗi
những hiện tượng được nối lại với nhau bằng những định luật phổ quát.
Như vậy thế giới khả giác không có nền tảng vững chắc nơi chính mình nó:
nó không phải là vật tự thân và nhất thiết đòi một cái gì làm nền tảng cho
bản chất hiện tượng của nó”
Đúng thế, một đàng thế giới hữu hình chỉ gồm toàn những hiện tượng,
nghĩa là những sự vật của luật nhân quả, dàng khác chúng ta không thể
“ngược lên tới đệ nhất nguyên nhân” vì đó là điều vượt quá khả năng tri
thức thực nghiệm là tri thức xây trên hiện tượng. Chúng ta đành chịu vậy
chăng? Không thể được. Lý trí ta không thế cam chịu như thế, trái lại nó
luồn tìm lời giải đáp tối hậu cho sự hiện hữu của vạn vật. Tóm lại, không có
khoa Siêu hình học cùng với những giải đáp của nó, thì lý trí ta không được
thỏa mãn”. “Chúng ta phải quan niệm một hữu thể vô chất, một vũ trụ khả
niệm, một hữu thể tối cao, bởi vì chỉ nơi những hữu thể tự thân này lý trí ta
mới tìm thấy sự thỏa mãn mà nó không hy vọng tìm được nơi những
nguyên lý đồng hàng mà nó dùng để diễn giải các hiện tượng”
Kant nhiều lần đã nhấn mạnh về tính chất tất yếu của các ý tưởng siêu
hình học. Ông cho rằng những ý tưởng này cũng nhất thiết có trong lý trí ta
như các phạm trù nhất thiết có trong trí năng ta
. Như vậy một đàng nhất
thiết những ý tưởng này nằm trong lý trí ta và ta phải thỏa mãn những ý
tưởng đó, - đàng khác đó là những ý tưởng siêu việt, nghĩa là ta không thể
kinh nghiệm những thực tại mà những ý tưởng này khơi lên. Tất cả vấn đề
siêu hình học ở đó. Kant viết về điểm gay go này như sau: “Chúng ta không
thể tri thức các hữu thể khả niệm kia nơi bản tính tự thân của chúng, nghĩa
là không thể tri thức chúng một cách xác định, nhưng chúng ta có thể chấp
nhận chúng trong tương quan của chúng đối với thế giới khả giác và dùng
lý trí để đặt một liền hệ giữa chúng và thế giới giác quan: vậy chúng ta có
thể suy tưởng mối liên hệ này bằng những quan niệm nói lên tương quan
