làm căn bản cho một khoa Siêu hình học mới. a) Kant phê bình khoa Siêu
hình học cổ truyền thế nào? Ông chỉ trích khoa này đã lẫn lộn tri thức siêu
hình với tri thức của các khoa học khác. Tất cả cuốn Phê bình lý trí thuần
túy nhắm chứng minh rằng khoa Siêu hình học không nên đi vào nẻo đường
của các khoa học thực nghiệm vì lẽ đối tượng của Siêu hình học là những
thực tại bất khả nghiệm. Bản chất những đối tượng đó (linh hồn và Thượng
Đế) không bao giờ trở thành đối tượng cho tri thức ta.
Hệ thống triết học của Kant về vấn đề tri thức thường nói đến ba thứ khả
năng tri thức nơi con người: cảm năng, trí năng và lý trí. Cảm năng cho ta
biết những gì kích động giác quan ta như nóng lạnh, đau, nhột v.v... Trí
năng cùng với cảm năng là nguồn gốc tri thức của ta về vạn vật cùng là
nguồn gốc của kinh nghiệm nói chung. Còn lý trí là khả năng suy luận và
phán quyết về những thực tại siêu hình. Kant gọi những quan niệm thuần
túy của trí năng là phạm trù, và gọi những quan niệm thuần túy của lý trí là
ý tưởng: phạm trù có công dụng cho việc tri thức bằng kinh nghiệm, còn ý
tưởng thì không áp dụng vào kinh nghiệm được bởi vì chúng biểu tượng
những thực tại không bao giờ ta có kinh nghiệm giác quan. “Phân biệt các ý
tưởng, tức quan niệm thuần túy của lý trí một bên, và các phạm trù tức
quan niệm của trí năng một bên, coi chúng là những tri thức thuộc hai loại
khác nhau về nguồn gốc và công dụng: đó là điều rất quan trọng để xây
dựng một khoa học bao hàm tất cả các tri thức tiên thiên. Không có sự phân
biệt này sẽ không thể có khoa Siêu hỉnh học được”
Vì không biết phân biệt như thế, khoa Siêu hình học cổ truyền đã dựa vào
các khoa học để chứng minh linh hồn và Thượng Đế. Hết dùng Vật lý học
như Aristote lại dùng Toán học như Descartes. Chúng ta sẽ thấy Kant đả
phá những lập luận như thế nơi phần Biện chứng pháp siêu nghiệm của
cuốn Phê bình lý trí thuần túy sau này. Đại khái ông chứng minh rằng
không thể dùng kinh nghiệm vật lý để chứng minh linh hồn là một bản thể,
hoặc chứng minh linh hồn có bản chất đơn thuần, hoặc chứng minh linh hồn
là một nhân vị. Cũng không thể dùng suy luận vật lý để chứng minh
Thượng Đế. Tại sao? Tại vì Thượng Đế có bản chất siêu việt vô cùng, đã
