năng cũng như phần trí năng. Nhân đó, để kết thúc những trang bàn về khoa
Vật lý thuần túy, Kant viết: “Chúng ta không nghiên cứu về bản tính của
những vật tự thân, nghĩa là một thứ bản tính không liên can gì đến những
điều kiện của cảm năng và trí năng ta, nhưng chúng ta chỉ tiếp xúc với
những bản tính vạn vật xét như đó là một cái gì có thể được ta kinh nghiệm.
Trí năng ta làm ta có thể có kinh nghiệm này, nên đồng thời nó cũng xác
định đâu là thế giới ta có thể có kinh nghiệm và đâu là những thực tại không
thể trở thành đối tượng kinh nghiệm của ta”
.
D. CÓ THỂ CÓ KHOA SIÊU HÌNH HỌC KHỔNG ?
Trên đây Kant vừa lần lượt nghiên cứu những điều kiện để có thể có khoa
Toán học thuần túy và khoa Vật lý thuần túy, xét như đó là những tri thức
hoàn toàn chắc chắn bởi vì hội đủ hai đặc tính phổ quát và tất yếu. Các khoa
đó đã bước vào con đường chắc chắn của tri thức khoa học vì đã thể hiện
được những cuộc cách mạng cần thiết: thay vì theo nẻo đường của những
sự kiện vụn vặt và bất tất nơi kinh nghiệm thông thường, các khoa đó đã
tìm ra con đường sáng sủa của tri thức tiên thiên, một tri thức bao trùm tất
cả kinh nghiệm con người có thể có. Khoa Siêu hình học có thể đi vào con
đường này không ?
Tất cả cuộc đời của Kant chỉ là một cố gắng liên lỷ để xây dựng một
khoa Siêu hình học xứng với “thời đại ánh sáng” (Auíklaerung), và ông nói
cần phải làm một “cuộc cách mạng Copernic” cho khoa Siêu hình học. Hơn
nữa ông còn nói muốn theo phương pháp của các nhà Vật lý học. Bằng ấy
điều đã làm nhiều học giả vội kết luận rằng Kant muốn xây khoa Siêu hình
học của ông trên nền tảng của khoa học thực nghiệm. Có học giả còn cho
rằng: vì Kant chủ trương chỉ tri thức thực nghiệm mới đáng gọi là tri thức
khoa học, và bởi khoa Siêu hình bàn về những thực tại không thể chứng
nghiệm được, cho nên Kant đã kết luận rằng không thể có khoa Siêu hình
học. Thực không gì sai lầm hơn.
Muốn rõ chủ trương của Kant về vấn đề Siêu hình học, tưởng nên nhớ
những phê bình của ông đối với khoa Siêu hình học cổ truyền mà ông gọi là
Siêu hình học giáo điều (Wolf), đồng thời phải nhớ những gì ông đã đưa ra
