Muốn tìm cách thấy lại độ dày của thời thơ ấu, thì cách tốt nhất − theo
ý ông − là đi du lịch: “Từ ấy, hàng ngày, tôi tìm cách gắn bó với một cái gì
vững chãi, tìm cách − tuy vô vọng − gặp lại một khoảnh khắc hiện tại, sắp
đặt nó, mở rộng nó. Tôi đi du lịch, mong tìm thấy một thế giới bất động
không chịu ảnh hưởng của thời gian. Quả vậy, hai ngày đường trường, với
việc làm quen với một thành phố mới, làm chậm lại những sự kiện hối hả
xảy tới. Hai ngày ở một xứ sở mới lạ có giá trị ba chục ngày sống ở một nơi
quen thuộc, bị rút ngắn vì sự hao mòn, bị hủy hoại vì thói quen. Thói quen
mài nhẵn thời gian, người ta lướt trên đó như trên một tấm ván sàn đánh
bóng nhẵn thín. Một thế giới mới, một thế giới luôn luôn mới, một thế giới
mãi mãi non trẻ, đó chính là thiên đường. Tốc độ không những chỉ mang
tính chất địa ngục, mà chính bản thân nó là địa ngục, nó thúc đẩy sự sụp đổ.
Trước kia, từng có hiện tại, từng có thời gian; nay thì hiện tại không có, và
thời gian cũng không, cái cấp số nhân của sự sụp đổ ném chúng ta vào cái
hư vô
.
Điều nghịch lý, là ở chỗ cái tốc độ kinh người ấy không phải bao giờ
cũng bảo vệ người già khỏi nỗi sầu muộn mà trái lại. Ở mọi lứa tuổi, chúng
ta đều có kinh nghiệm ấy: những ngày đi du lịch kể lại mãi không hết ấy,
trôi nhanh như chớp, vì chúng ta luôn luôn hối hả; những tuần lễ tưởng
chừng ngắn ngủi khi hồi cố lại vì chúng ta đã quên hết tất cả, những tuần lễ
ấy, kéo dài, từ giờ này qua giờ khác, một cách vô tận.
Một cách tuần tự, cái cách chúng ta cảm thấy thời gian trôi qua phụ
thuộc vào nội dung của nó. Nhưng nếu dự kiến thời gian trôi qua trong
tương lai, trong hình thái thuần tuý của nó, thì người già cảm thấy nó trôi
qua đến chóng mặt.
Sự khác biệt triệt để giữa cách nhìn của người già và cách nhìn của
đứa trẻ hay của chú bé thiếu niên, là ở chỗ người già tìm thấy sự kết thúc
của mình, còn lúc mới chào đời, thì không biết tới nó: lúc ấy, họ thấy trước
mắt mình những khả năng phong phú và mơ hồ tới mức tưởng chừng vô
hạn; tương lai họ đưa những khả năng ấy vào trong đó phát triển đến mức
vô tận để đón nhận chúng. Thanh niên ngày nay sớm nhận ra rằng xã hội đã
