Quốc dân đảng, xuất phát từ hạt nhân là “Nam đồng thư xã” với hoạt động
chủ yếu cho đến lúc bấy giờ là xuất bản những cuốn sách yêu nước. Chính
quyền thực dân liền cấm nhà xuất bản hoạt động. Chủ trương chọn con
đường đấu tranh vũ trang chiếm ưu thế trong nội bộ tổ chức và dưới sự lãnh
đạo của Nguyễn Thái Học, Việt Nam Quốc dân đảng ra đời ngày 25-12-
1927. Đảng kết nạp đảng viên chủ yếu trong các giới trí thức, sinh viên,
tiểu công chức ở nông thôn và trong số các thân hào thân sĩ yêu nước. Đảng
không chú trọng thành lập các tổ chức quần chúng mà tuyển lựa đảng viên
trong binh lính nhằm mục đích hoạt động vũ trang. Việt Nam Quốc dân
đảng chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của Quốc dân đảng Trung Hoa, xác định
cương lĩnh là thực hiện độc lập dân tộc, thiết lập chính quyền dân chủ,
nhưng cương lĩnh xã hội của họ thì vẫn rất mơ hồ. Chịu ảnh hưởng của
Quốc dân đảng Trung Hoa, Việt Nam Quốc dân đảng biểu lộ những khuynh
hướng chống cộng sản. Cơ sở của đảng chủ yếu ở Bắc Kỳ, còn ở miền
Trung và miền Nam thì hầu như không có.
Ở miền Nam, phong trào phát triển rộng lớn nhất là Cao Đài, một hình
thức xã hội chính trị- tôn giáo độc đáo, một tổ hợp đa dạng nhiều tôn giáo:
đạo Cơ đốc, đạo Phật, đạo Hồi và nhiều giáo lý khác, thờ phụng nhiều vị
thần và nhân vật lịch sử khác nhau, từ Chúa Giê-su đến Nguyễn Bỉnh
Khiêm hay Victor Hugo. Những thủ tục lễ bái theo thuyết thông linh cùng
tồn tại bên cạnh những nghi thức hành lễ theo kiểu Công giáo, nhưng đặc
trưng của đạo Cao Đài trước hết là một hệ thống tôn ti chặt chẽ được lập ra
theo mô hình giáo hội công giáo, với một “giáo hoàng” và một đội ngũ tăng
lữ được tổ chức rất chặt chẽ. Đạo này có một ''Tòa thánh'' của mình ở Tây
Ninh, Nam Kỳ, kết nạp tín đồ đông đảo trong nông dân và tầng lớp tiểu tư
sản.
Sở dĩ Cao Đài có ảnh hưởng rộng một phần do tiềm thức tín ngưỡng tôn
giáo lưu cữu trong người nông dân chưa chịu ảnh hưởng của phong trào
cách mạng, phần nữa, nhờ có một số chính khách nào đó cần ngụy trang
cho các hoạt động của mình. Về phía chính quyền thực dân, họ cũng đã cài
tay chân vào để vừa lái vừa giám sát phong trào. Tín đồ có đến trên một
