Lời bàn
Phế Nam Việt Vương để lập Hạng Lang làm Thái tử, hẳn nhiên, việc làm
của Đinh Tiên Hoàng là sai. Bấy giờ, truyền ngôi cho con trưởng vẫn được
coi là đại sự của Đế vương, là việc lớn của nước nhà. Đinh Tiên Hoàng
không làm như vậy, thế là trong cái sai, còn có thêm cái sai nữa. Lập Hạng
Lang làm Thái tử, Đinh Tiên Hoàng thực sự đã ban ơn riêng cho người
mình yêu quý, nhưng cũng thực sự xúc phạm đến trăm họ đương thời vậy.
Lẽ đâu, người giữ ngôi chí tôn, người chịu trọng trách điều khiển vận mệnh
quốc gia lại là một cậu bé! Tiếc thay, Đinh Tiên Hoàng, người dày dạn kinh
nghiệm trận mạc, đủ để được hào kiệt đương thời tôn làm Vạn Thắng
Vương, nhưng lại chưa đủ bản lĩnh và sâu sắc để quyết đoán đúng đắn
những vấn đề ngỡ như rất bình thường của chính sự.
Cái sai của Đinh Tiên Hoàng là gốc của mọi sự sai, nhưng chẳng phải vì
thế mà có ai đồng tình với hành động tàn bạo của Đinh Liễn. Giết người là
tội chẳng thể dung tha, giết em ruột để giành ngôi thì lại càng không thể
dung tha hơn nữa. Công một thời chẳng thể bù cho tội một lúc, thương hại
thay!
Về chuyện Nam Việt Vương Đinh Liễn giết Thái tử Hạng Lang, lời bàn
của sử thần Ngô Sĩ Liên trong Đại Việt sử kí toàn thư (bản kỉ, quyển 1, tờ
5a-b) thật đáng để cho đời đời suy ngẫm:
“Truyền ngôi cho con trưởng là đạo thường của muôn đời, bỏ đạo ấy mà
không có biến loạn thì quả là chưa bao giờ nghe vậy. Cũng có khi nhân thời
loạn mà lập Thái tử, nhưng trước hết phải chọn người có công, nếu con
trưởng ác đức thì phải phế bỏ đi rồi sau mới lập con thứ. Thế là xử việc lúc
biến mà vẫn được đúng, người xưa cũng từng làm. Nam Việt Vương (Đinh)
Liễn là con trưởng, từng có công lao, chưa thấy có lỗi. Đinh Tiên Hoàng vì
yêu con thứ mà quên con trưởng, tưởng thế là thỏa tình yêu quý, nào có biết
đâu như thế là làm hại con. Còn như (Đinh) Liễn giết em, nhẫn tâm đến thế
thì rõ là thiên đạo và nhân luân đều mất hết, tức là tự chuốc họa thiệt thân,
lại còn liên lụy đến cha nữa (chỉ việc về sau, hai cha con Đinh Tiên Hoàng
và Đinh Liễn bị giết hại), há chẳng rùng rợn lắm sao? Nếu không như vậy
